مرضیه شم آبادی - دانش آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان، تهران، ایران/ مدرس دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
بی بی زینب حسینی - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
علیه رضاداد - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

تقیه یکی از مهمترین موضوعات در تاریخ حدیث، فقه و کلام شیعه است که همواره مورد توجه عالمان بزرگ اسلامی قرار گرفته است. در تراث حدیثی شیعه روایات متعددی درباره تقیه و ضرورت آن به ویژه از امام صادق (ع) نقل شده است. این قبیل روایات، از نظر دلالت متنوع و دارای ابهاماتی است که به نظر می رسد فهم مدلول صحیح آنها، نیازمند واکاوی دقیق تر بستر و شرایطی است که این روایات در آن صادر شده است. آنچه در این پژوهش به جهت تبیین صحیح عناصر موثر در فهم مدلول روایات تقیه مورد بررسی قرار می گیرد، کاربردشناسی روایات تقیه بر مبنای تحلیل بافت موقعیتی یا لایه برون زبانی این روایات با توجه به پنج مولفه محیط، موقعیت، مخاطبان، هدف و ترتیب عمل است. بر اساس این نوع تحلیل می توان دریافت که تقیه نشانگر موضوع مهمی در تاریخ حیات امام صادق(ع) است و در واقع، یکی از راهکارهای سیاسی و فرهنگی ایشان در مواجهه با شرایط دشوار و پیچیده معاصر حیات خود، برای تبلیغ و تبیین سنت نبوی، در کنار حفظ جان خویش و اصحابش بوده و به موضوع اختفاء اسناد روایات فقهی مرتبط است تا فقه نبوی که بر اساس حوادث دوران پس از پیامبر اکرم (ص) در آستانه اضمحلال و نابودی قرار گرفته بود، دوباره احیا گردد

تقیه, امام صادق (ع), اسناد روایات, کاربردشناسی, بافت موقعیتی