سعید شفیعی - استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

مقاله حاضر با کاوش در زمینه های تفکیک «لفظ» از «معنا»ی قرآن کریم، این مسئله را می کاود که چرا این تفکیک مطرح شد و چه پیامدهایی داشت؟ و آیا بشری دانستن قرآن پیامد مستقیم یا لازمه این تفکیک بود؟ نویسنده مقاله دیدگاه های معتزله، اهل حدیث، ابن کلاب، اشاعره، ماتریدیه و ظاهریه را با توجه به زمینه های این تفکیک – یعنی دو نظریه خلق قرآن و صرفه بررسی می کند. دیدگاه ابن کلاب از آن رو که «مقروء» را از «کلام قدیم الهی» جدا کرد و زمینه تفکیک کلام به «نفسی و لفظی» را برای اشاعره فراهم آورد، اهمیت دارد. براساس دیدگاه ابن کلاب و اشعری، الفاظ قرآن بشری است. دیدگاه مهم دیگر از آن معمر بن عباد معتزلی است که از تفکیک آفرینش جواهر و اعراض، و عرض دانستن قرآن، به این باور رسیده بود که قرآن در لفظ و معنا بشری است.

تفکیک لفظ از معنا, بشری دانستن قرآن, متکلمان قدیم مسلمان, معمر بن عباد, ابن کلاب, ابوالحسن اشعری