حمزه سعیدیان - استادیار پژوهشی بخش تحقیقات حافظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمان، ایران
حمیدرضا مرادی - استاد دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس، مازندران، نور

با تعیین آستانه شروع رواناب و فرسایش به وسیله شبیه ­ساز باران می­توان با سرعت و دقت بیشتر و هزینه کمتر مقدار بارانی را که سبب وقوع رواناب در شرایط مختلف می­ شود، مشخص کرد. پس از تعیین آستانه شروع رواناب و فرسایش در هر منطقه با استفاده از روش­ های بیولوژیک و عملیات مختلف می­ توان از تبدیل رواناب به سیلاب جلوگیری کرد. در این تحقیق، با توجه با این که شروع آستانه رواناب و فرسایش هم زمان اتفاق می­ افتد و به اشتباه فقط اصطلاح شروع آستانه رواناب را در تحقیقات مختلف به کار می ­برند و کمتر به اصطلاح شروع آستانه فرسایش پرداخته می­ شود، به منظور تعیین مهم ترین عوامل موثر در شروع آستانه هم زمان رواناب و فرسایش کاربری­ های مختلف نهشته­ های سازند­های آغاجاری و گچساران، بخشی از حوزه آبخیز مرغا و کوه گچ شهرستان ایذه با مساحت ۱۶۰۹ و ۱۲۰۲ هکتار انتخاب شد. این تحقیق به منظور تعیین رابطه بین آستانه شروع رواناب و فرسایش به­ وسیله شبیه ساز باران با برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مانند درصد ماسه خیلی ریز، شن، رس، سیلت، اسیدیته، هدایت الکتریکی، رطوبت، کربنات کلسیم و ماده آلی در کاربری های مختلف سازند­های آغاجاری و گچساران انجام شد. سپس، نمونه برداری زمان آستانه شروع رواناب و فرسایش در ۱۳ نقطه و با سه بار تکرار در سازندهای آغاجاری و گچساران در شدت­ های مختلف بارش ۰.۷۵، ۱ و ۱.۲۵ میلی متر در دقیقه در سه کاربری مرتع، منطقه مسکونی و اراضی کشاورزی به کمک دستگاه شبیه ساز باران انجام شد. به منظور انجام تحلیل­ های آماری از نرم افزار SPSS و EXCEL استفاده شد. مهم ترین عوامل موثر در آستانه شروع رواناب و فرسایش به کمک رگرسیون چند متغیره شناسایی شدند. به­ طور کلی، در سازند گچساران در هر سه کاربری بیشترین نقش را در افزایش زمان شروع رواناب و فرسایش، رس و کربنات کلسیم از خود نشان دادند و بیشترین نقش را در کاهش زمان شروع رواناب و فرسایش در سازند گچساران، ماسه خیلی ریز و رطوبت از خود نشان دادند. ولی در سازند آغاجاری در هر سه کاربری بیشترین نقش را در افزایش زمان شروع رواناب و فرسایش، رس و ماده آلی از خود نشان دادند و بیشترین نقش را در کاهش زمان شروع رواناب و فرسایش در سازند آغاجاری، ماسه خیلی ریز و شن و شوری خاک از خود نشان دادند.

آستانه شروع رواناب و فرسایش, آغاجاری, سازند, شبیه ساز باران, کاربری اراضی