اصغر ایزدی جیران - عضو هیئت علمی گروه انسانشناسی دانشگاه تهران

در این مقاله نگارنده بر آن است تا با تجربه مردمنگارانه خود از بررسی دستبافتهای به نام «ورنی» چیزهایی درباره جامعه لومهدره، از عشایر شمال غرب ایران و جامعه تهران بگوید. حرکت ورنی با تحریک بازار باعث میشود تا درباره ماهیت چیزها و فرایندهای منظرهسازی به شیوه انسانشناختی تامل کنیم. زندگی نامه عناصر و فرمهای فرهنگی در دهههای اخیر موجب کارهای جذابی در میان انسانشناسان شده است. بررسی زندگی نامه اجتماعی اشیایی چون ورنی نشان میدهد که چگونه بودن و ورود چیزها به مکانهای مختلف همراه است با بسترمندی در نظامهای ارزشی گوناگون. بازار ورنی در دهههای اخیر موجب احیا و بازگشت سنت هنرهای تجسمی لومهدره شده است؛ سنت هنریای که خود را در قالیها، جاجیمها، گلیمها، و فرمشها نشان میداد و کمرونق شده بود، با تحریک بازار، از نو و در بستر و رابطهای جدید زنده شده است. شوق بازار ورنی تهرانیها را در ارتباط با بازنمودی چندحسی از لومهدره قرار میدهد و آغاز به گشایش منظرههای چندحسی در ذهن خریداران میکند که از خلال آن تخیلهای مکانی از جامعه تولیدکننده پدید میآید. بررسی انسانشناختی بازار ورنی به ما نشان میدهد که چگونه معناهای عملشده، معناهایی که در عمل تجربی به وجود میآیند، به جای معناهای رمزگذاریشده، از خلال یک شیء به کار میافتند. تحلیل بازار ورنی روشن میکند که ورنی چه تفاوتهایی در عمل لومهدرهایها و در عمل تهرانیها دارد و چگونه این دو جامعه میتوانند به واسطه یک شیء درباره یکدیگر بیندیشند و عمل کنند. پیام این مطالعه به پژوهشگران هنر و محققان صنایع دستی در ایران آن است که خود را از سلطه گفتمانهای معنامحور و موقعیتهای کتابخانهای و موزهای برهانند و آثار هنری را در لحظات عمل تولیدکنندگان و مصرفکنندگان تجربه کنند.

انسانشناسی هنر, تهران, دستبافته, زندگی نامه اجتماعی, لومهدره, ورنی