صدف گلمرادی - . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
حسین فقیهی - اعضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)
نعمت الله فاضلی - عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

این مقاله بر نقد جامعهشناسانه رمان معاصر تمرکز دارد. راهنمای نظری این پژوهش ایده انواع سرمایه پیر بوردیو است. بوردیو بر این باور است که نظریه سرمایه اقتصادی مارکس مبادلات را به نوع تجاری آن تقلیل میدهد؛ در حالی که توضیح دادن ساختار و کارکرد جهان اجتماعی بدون در نظر گرفتن سرمایه در تمام شکلهایش امری محال است. در پرتو این نظریه با بررسی انواع سرمایههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و نمادین و قدرتی که از این راه برای زنان حاصل میشود، به بازنمایی جایگاه آنان در رمان قصه تهمینه، اثر محمد محمدعلی، میپردازیم و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و روایتشناسی به این نتیجه میرسیم که در فضای اجتماعی این رمان هیچ سرمایه متقارنی برای زنان وجود ندارد. آنان فقط با تکیه بر یک بعد از سرمایهشان، در میان خود، به تخاصم آشکار و پنهان میپردازند؛ در همین محیط برای جای گیری در قدرت منازعه میکنند و به فرادست و فرودست تقسیم میشوند. بنابراین، اگر چه در فضاهای خرد زنانه مادرانی با «قدرت پدرانه» میبینیم، در فضای کلان اجتماعی سرمایههای تثبیت شده، کلان، و گسترده متعلق به مردان است و زنان قصه، حتی تهمینه، در جوار آنها حاشیهای بر متن تلقی میشوند. به این ترتیب، متن به نوعی آگاه یا ناخودآگاه در بازتولید فرادستی مردان و فرودستی زنان در عرصه ها تجربهای عینی و کلیدی به دست میدهد.

انواع سرمایه پیر بوردیو, جامعهشناسی ادبیات, زنان, قصه تهمینه, محمد محمدعلی