حامد مبهم - کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
سمیرا عرب - کارشناسی ارشد، گروه معماری، موسسه آموزش عالی خاوران، مشهد، ایران

معیار مهم ایجاد معنویت در فضاهای مذهبی ، بخصوص مساجد، حضور افراد در فضا است . چگونگی برنامه ریزی و جزئیات امکانات یکی از عوامل تعیین کننده در مطلوبیت شاخص های کالبدی مسجد از دیدگاه استفاده کنندگان آن است . این مقاله در پی یافتن ارتباط معنادار بین نقش فضای معماری و ایجاد طراوت و زندگی در مساجد با هدف رضایت مندی تمامی گروههای استفاده کننده بخصوص جوانان و بالا بردن احساس معنویت آنان در فضای مسجد با در نظر گرفتن نیازهای فیزیکی و روانی افراد در طراحی معماری مساجد است . بنابر فرضیه ی تحقیق ، مساجد محلی چندان متناسب با نیازهای فیزیکی و روانی استفاده کنندگان امروز به منظور حضور بیست و چهار ساعته و فعال آنها نیست ؛ این در صورتی است که ویژگی ها و شاخص های فیزیکی مساجد می توانند بر حس معنویت افراد تاثیرگذار باشند. در این پژوهش ، از روش مطالعات کتابخانه ای و تاریخی پیرامون نسبت حضور افراد در مساجد و روش میدانی با مشاهده و تجزیه و تحلیل احساس شور و سرزندگی فضا در چندین مسجد در سطح ایران و مقایسه با چندی از مساجد مالزی -کوالالامپور استفاده شده که یافته های تحقیق نشان می دهد عوامل فیزیکی نقش تعیین کنندهای در حس کلی فضا دارند؛ بدین معنی که هرچه عوامل فیزیکی مطلوبتر باشند، حس زندگی و حیات بیشتر است . در تحلیل معماری اسلامی به خصوص معماری مساجد، رسیدن به حد اعلای صلاحیت مورد انتظار نظریه پردازی ممکن نیست . با این همه ، بدیهی است که ورود به این عرصه با تلاش و تمرین ، بدون فایده نخواهد بود.

معماری اسلامی ، مسجد، شاخص فیزیکی ، معماری مساجد.