فاطمه رزاز - دانشجوی دکتری حکمت هنرهای دینی، دانشگاه ادیان قم

مکتب هرات در دوره تیموری از مهم ترین مکاتب نگارگری ایرانی است که به رغم نفوذ اقوام بیگانه و لشکرکشی های متعدد که باعث بروز تحولاتی در نقاشی ایرانی شد، روح حکمی حاکم بر نگارگری ایرانی اسلامی را در خود حفظ کرد. ویژگی های فرمی مشترکی چون چندگانگی زاویه دید، عدم رعایت پرسپکتیو و عدم وجود سایه که در اکثر نگارههای این مکتب به چشم می خورد، تاییدی بر این گفته است . نگاره »گدایی بر در مسجد« نمونه ی مشهوری است که در مطابقت با یکی از اشعار بوستان سعدی توسط کمال الدین بهزاد به تصویر درآمده است . نگارنده در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و جمع آوری مطالب به روش کتابخانه ای به معرفی ویژگی های فرمی مشترک در مکاتب مختلف در طول تاریخ نگارگری ایرانی پرداخته و در مرحله بعد تلاش می کند با تمرکز بر مکتب هرات آموزههای حکمی نهفته در دل هنرمندان ایرانی و ارتباطشان با این ویژگی های فرمی را در نگارههای این مکتب ، با تاکید بر نگاره »گدایی بر در مسجد« تبیین نماید. سه ویژگی چندگانگی زاویه دید، عدم رعایت پرسپکتیو و عدم وجود سایه و تبیین علل حکمی آن در نگاره مذکور به این نتایج دست یافت که چندگانگی زاویه دید، به منظر نامحدود و سیطره علم الهی به جهان هستی مرتبط است و عدم رعایت پرسپکتیو با هدف اشاره به عالم مثال و نشان دادن صور دوبعدی آن که غیر مادی و مجرد هستند، بوده است و عدم وجود سایه به دو عامل ، یکی منشاء صورکه از عالم مثالو صور نوری هستند برمی گردد و دیگری اینکه تمام عالم در محضر نور الهی است پس همه جا غرق در نور بوده و سایه وجود ندارد.

صورت و معنا، نگارگری ایرانی ، مکتب هرات، حکمت اسلامی ، نگاره گدایی بر در مسجد