صبریه محمدی - کارشناسی ارشد تاریخ_تاریخ ایران اسلامی دانشگاه پیام نور همدان

در سنت معماری ایرانی ، آب نمودی از عالم ملکوت بوده که باعث پیوند منسجم انسان با طبیعت ، در جهت رفع نیازهای جسمی و روحی او شده است . افزون بر این در معماری اسلامی از حوض به منظور کاهش گرما، تلطیف فضا، انجام وضو، ذخیره آب و آبیاری استفاده نمودهاند؛ عنصر آب علاوه بر جنبه تلطیف فضا، بازتابی از زیبایی های موجود در طبیعت نیز بوده است . آب در بیشتر مواقع دارای وجوه نمادینی است که ریشه در فرهنگ و اساطیر ایرانی دارد؛ این ترکیب هوشمندانه در فضاسازی باغهای ایرانی نشان داده شده که با رویکرد مفهومی ، کارکردی و زیباشناختی به خوبی در آن رعایت شده است . از میان هنرهای ایرانی ، نگارگری یکی از مهم ترین جولانگاههای تصویرسازی های متعدد از باغ ایرانی بوده است . نگارگران ایرانی در دورههای مختلف برای تبیین جایگاه سازه حوض و آبنما در باغ ایرانی به عنوان عنصر نمادین و سرشار از معانی رمزی و ماورایی را در آثار خود به نحو احسنت به منصه ظهور رسانیده اند . یکی از سبک های نقاشی ایرانی که رویکرد طبیعت گرایانه دارد مکتب تبریز دوم است که در دوره صفوی شکل گرفت . نگارنده در این مقاله تلاش دارد که به روش توصیفی تاریخی حاصل از مطالعات اسنادی جایگاه عنصر آب در هنر اسلامی را بر مبنای نگارههای موجود در نسخه شاخص مکتب تبریز دوم (شاهنامه طهماسبی ) از دوره صفوی بررسی کند. هدف از پژوهش حاضر شناسایی مفاهیم نمادین آب در فرهنگ ایرانی بوده و چگونگی اجرای آن در هنر نگارگری مکتب تبریز دوم است . یافته ها بر اساس مطالعات اسنادی نشان می دهد که نقاش با دید بصری و ریزبینانه به اطراف خود، آنچه که موجب زیبایی بیشتر باغها بوده را به تصویر می کشید. هنرمندی که برای نمایش مفهوم نمادین آب بیشتر از مفاهیم نمادین رنگ ، نقوش (انتزاعی و هندسی ) و موجودات نمادینی چون مرغابی ، اژدها و عقاب بهره گرفته است .

معماری اسلامی ، نقاشی ایرانی ، آب، شاهنامه طهماسبی