علی وزیری نصیرآباد - دکترای شهرسازی، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

فرآیند های تعاملی نظریه پردازی و تجربه اندوزی در قرن اخیر سبب عیان شدن پیچیدگی های بین علم و عمل در برنامه ریزی شده که لزوم حرکت در جهت انتقال از کالبد به روان، شکل به محتوا، قطعیت به احتمال و... را ضرورت بخشیده است . از این رو، نظریه های پیچیدگی در مطالعات شهرسازی ، منجر به تولید گفتمان جدیدی در علم شهرسازی شده است . لحاظ کردن پیچیدگی ها یا شمولیت آنها در برنامه ریزی ها از طریق برنامه ریزی مشارکتی و دربرگیرنده و تمرکز بر عدم قطعیت و غیرقابل پیش بینی بودن آنها، حلقه گمشده شهرسازی است . نظریه خودسازمان دهی شهری در چارچوب پارادایم پیچیدگی با اعتقاد به تاثیرگذاری عامل ها و فرایندهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و نهادی بی شمار در پویایی و تحولات فضایی شهرها، هویت و ماهیت شهرسازی را با مفاهیمی مانند غیرقابل پیش بینی ، خودسازمانی ، غیرخطی و دور از تعادل معرفی می کند و هرگونه طرح و برنامه ای که در جستجوی تعادل در شهرها هستند را به چالش می کشد. نظریه خودسازمان دهی شهری از مباحث جدیدی است که امروزه مطرح شده و کاربرد این نظریه در تمامی زمینه ها رو به گسترش می باشد. مفهوم خودسازماندهی شهری می تواند راهی را برای تحقق مشارکت واقعی شهروندان پیش روی محققان قرار دهد. با وجود اهمیت این موضوع، به نظر می رسد خلا شناختی عمدهای در این زمینه در کشور ما وجود دارد؛ لذا هدف از این پژوهش ، ضمن معرفی این نظریه و مولفه های مفهوم خودسازماندهی شهری و تلاش برای دستیابی به درک جامعی از آن می باشد که می تواند ابعاد مختلف مفهوم خودسازماندهی شهری را جهت بهره گیری در توسعه شهرها و محلات کشور روشن سازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد، اگرچه مطابق با نظریات موجود، ماهیت فرآیندهای خودسازماندهی شهری بر پایه تعاملات محلی و به دور از دخالت نیروهای خارجی مانند دولت قرار دارد، اما جهت مطالعه این فرآیندها و بهره گیری از آنها در فرآیندهای برنامه ریزی ، توجه به نقش عوامل محیطی و خارجی نیز ضروری به نظر می رسد.

پیچیدگی ، خودسازمان دهی شهری ، شبکه سازی ، مشارکت شهروندان