فاطمه تقی نژاد رودبنه - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
فیروز فاضلی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
محمود رنجبر - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران

یکی از مباحث جدی در حوزه تعامل خواننده و متن، سطح شناختی ادراک و پیش­فرض های اجتماعی و فرهنگی مولف، متن و مخاطب است. ساختارگرایان با تکیه بر سطح کانونی و پیش­فرض­های زبانی در پاره گفتارها و براساس نظریه معناشناختی به نکات ارزشمندی در شناخت ادراک در قلمروهای مفهومی متن دست­یافته­اند. مکتب­ نیترا و به طورمشخص یکی از مهم­ترین­ نظریه­پردازان این مکتب آنتوان پوپوویچ، نخستین بار درباره نشانه­شناسی ارتباط ادبی، ساختار گفتمانی متن و فعالیت­های ذهنی و پردازش معنا از سوی خواننده بحث کرده­اند. آرای منتقدان و نظریه­پردازان مکتب نیترا در غوغای جنگ جهانی اول مسکوت ماند تا اینکه در حلقه زبانشناسی مسکو، پراگ و بعدها در فرانسه، آلمان و آمریکا به اشکال مختلف از جمله نقد زبان شناختی و خواننده محور سر برآورد. این پژوهش در بخش نخست به معرفی مکتب نیترا و مهم ترین آرای آن در حوزه ارتباط متن و خواننده می­پردازد و در بخش دوم با رصد برخی قلمروهای نظریه­پردازان متاخر که با وام­گیری از این مکتب به سطوح شناختی شامل: ارتباط، ساختار گفتمانی متن و فعالیت­های ذهنی پردازش، ذخیره و بازیابی اطلاعات دست یافته­اند، توجه نموده است. نتایج نشان می­دهد مکتب نیترا یکی از مهم ترین مکاتب ادبی در حوزه سبک­شناسی و تحلیل متون ادبی بوده است که با دو رویکرد تحلیل کیفی ارتباطات در یک متن واحد و تمرکز بر ادبیات به عنوان یک سیستم جامع ارتباطی، در میان آرای مکاتب دیگر بی­آنکه نامی از آن برده شود، مورد استفاده قرار گرفته است.

مکتب نیترا, سطوح شناختی, ارتباط ادبی, نقد خواننده محور, ساختارگرایی