احمد پاکتچی - دانشیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
محمدحسن شیرزاد - دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
محمدحسین شیرزاد - دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

قریه پرکاربردترین واژه متعلق به حوزه معنایی شهر و آبادی در قرآن کریم است که در دهه های اخیر، بحث درباره تمایزهای معنایی آن با واژه های قریب المعنا چون مدینه و بلد، بیش از پیش مورد توجه قرآن پژوهان قرار گرفته است. با این حال، مرور بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که هنوز هم آگاهی چندانی از فرآیند ساخت و مولفه های معنایی قریه و ویژگی های این نوع از آبادی در بافت نزول وجود ندارد. برای جبران این خلا مطالعاتی، در پژوهش حاضر کوشش شده است با رویکرد ریشه شناسی، سابقه واژه قریه در زبان های نیا پیجویی شود، سیر تحولات معنایی این واژه تا عربی قرآنی به بحث گذاشته شود و مولفه های معنایی آن در قرآن کریم بازشناخته شود. مطالعه حاضر نشان می دهد که واژه قریه ریشه در دو ستاک متفاوت دارد و بر اساس یک الگوی ترکیبی ساخته شده است. از داده های زبانشناختی و نیز کاربردهای قرآنی واژه چنین استنباط می شود که قریه در عصر نزول بر شهرها و آبادی های مهمانپذیری اطلاق می شده است که به دلیل واقع شدن در میانه راه های مواصلاتی، نقش منزلگاه بین راهی را برای استراحت و تجهیز مسافران ایفا می کردند. از دستاوردهای جانبی این پژوهش، ارائه تحلیلی نو از علت اطلاق «ام القری» بر شهر مکه است.

شهر, منزلگاه, ام القری, مکه, حج, زبانشناسی تاریخی, زبانشناسی سامی