ابوالفضل نرمانی - پژوهشگر، مرکز تحقیقات و نوآوری سازمان اتکا.
مهدی ارزنلو - استاد، گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.
اسداله بابای اهری - استاد، گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز.
حسن ماستری فراهانی - پژوهشگر، مرکز دانش بنیان شرکت مزارع نوین ایرانیان.

چکیده بیماری سوختگی فوزاریومی سنبله ی گندم (FHB) یکی از مهم ترین بیماری های گندم بوده که هر ساله خسارت قابل توجهی ایجاد می کند. روش های رایج مدیریت بیماری از کارایی چندانی برخوردار نمی باشند، بنابراین استفاده از راهکارهای جدید در مدیریت این بیماری ضروری به نظر می رسد. در این راستا، در تحقیق حاضر کارایی جدایه های تجاری و محلی Trichoderma در کنترل بیماری سوختگی فوزاریومی خوشه ی گندم بررسی شد. به منظور جداسازی بیمارگر و آنتاگونیست ها، نمونه برداری از سنبله های آلوده و ریزوسفر گندم صورت پذیرفت. شناسایی جدایه­های قارچی (Trichoderma وFusarium) بر اساس تلفیق داده های ریخت­شناختی و مولکولی صورت گرفت و در نتیجه، هویت ۱۰ جدایه ی بیمارگر و ۱۳ جدایه ی آنتاگونیست به ترتیبFusarium graminearum  و T. harzianum تعیین گردید. بعد از غربالگری اولیه، یک جدایه ی برتر Trichoderma جداسازی شده از ریزوسفر بوته ی­ گندم (T. harzianum Tr۵)، یک جدایه ی قارچ آنتاگونیست تجاری (T. harzianum T۲۲) و جدایه­یتهیه شده از کلکسیون قارچی دانشگاه تبریز(T. longibrachiatum N)، جهت ارزیابی خواص آنتاگونیستی بر علیه قارچ F. graminearum در شرایط آزمایشگاه و گلخانه انتخاب شدند. همچنین قابلیت جدایه های آنتاگونیست در تولید آنزیم های کیتیناز و پروتئاز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی­های آزمایشگاهی نشان داد که تمامی جدایه­های آنتاگونیست قارچی در مقایسه با شاهد به صورت معنی­داری باعث بازدارندگی رشد قارچ بیماری­زا می­شوند. در آزمون­های کشت متقابل، بیشترین درصد بازدارندگی با استفاده از آنتاگونیست های T. harzianum Tr۵و T. longibrachiatum Nمشاهده گردید. همچنین فقط جدایه T. harzianum Tr۵ قادر به پارازیته کردن مستقیم ریسه های بیمارگر بود. ترکیبات فرار جدایه های آنتاگونیست کمترین اثر را روی قارچ بیمارگر از خود نشان دادند که نسبت به هم دیگر تفاوت معنی داری را نشان ندادند. در آزمون­های ترکیبات غیرفرار بیشترین درصد بازدارندگی مربوط به جدایه­ی­ T. longibrachiatum Nمشاهده گردید. همه­ی آنتاگونیست ها قادر به تولید میزان قابل توجهی از آنزیم های کیتیناز و پروتئاز بودند که قابلیت جدایه های محلی بیشتر بود. در نهایت، نتایج آزمایشات گلخانه­ای با بررسی های آزمایشگاهی کنترل بیماری مطابقت داشت. نتایج آزمایشات گلخانه­ای نشان داد که جدایه های آنتاگونیست به طور قابل توجهی اثرات بیمارگر در کاهش وزن دانه ی گندم را مهار کردند.

Triticum aestivum L, سوختگی سنبله ی گندم, کنترل زیستی, استرین های تجاری و محلی Trichoderma, آنتاگونیست, شرایط آزمایشگاهی و گلخانه ای