ناهید واعظ - استادیار گروه گیاهپزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
شهزاد ایرانی پور - استاد گروه گیاهپزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز
میرجلیل حجازی - استاد گروه گیاهپزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

چکیده کرم غوزه­ پنبه، Helicoverpa armigera Hübner (Lepidopter: Noctuidae) یکی از آفات مهم محصولات کشاورزی در غالب نقاط دنیا از جمله ایران می­باشد. در این آزمایش اثرات زیرکشنده غلظت LC۲۰ باکتریBacillus thuringiensis subsp. kurstaki Berliner روی لاروهای سن سوم کرم غوزه­ پنبه در شرایط دمایی ۱ ± ۲۶ درجه سلسیوس، رطوبت نسبی۱۰ ± ۶۵ درصد و دوره­ نوری ۸ : ۱۶ ساعت (تاریکی : روشنایی) در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس آزمایش­های زیست­سنجی صورت گرفته، غلظت LC۲۰ باکتری B. thuringiensis، روی لاروهای سن سوم کرم غوزه­ پنبه، ۱۰۵ × ۸/۹ واحد موثر در لیتر (IU/L) به­دست آمد. میانگین طول عمر و میانگین تعداد تخم گذاشته شده در طول عمر افراد ماده            H. armigera در شاهد و تیمار باکتری به­ترتیب، ۰۵/۱ ± ۶۳/۱۶، ۰۵/۱ ± ۸۸/۱۳ روز، ۶۸/۱۴۷ ± ۸۳/۱۳۳۶ و                  ۶۸/۱۴۷ ± ۱۰۲۹ تخم به­دست آمد که در مورد هر دو فراسنجه، تفاوت معنی­داری در سطح احتمال ۵% وجود داشت. نرخ تولید­مثل خالص (R۰) در شاهد و تیمار باکتری به­ترتیب، ۸۹/۵۱ ± ۲۲/۵۸۲ و ۷۸/۲۷ ± ۳۸/۱۲۶ ماده/ ماده/ نسل، نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm)، ۰۰۲/۰ ± ۱۴۴۲/۰ و ۰۰۴/۰ ± ۱۰۸۲/۰ ماده/ ماده/ روز، نرخ متناهی رشد (λ)، ۰۰۳/۰ ± ۱۵۵/۱ و ۰۰۴/۰ ± ۱۱۴/۱ ماده/ ماده/ روز، طول مدت یک نسل (T)، ۶۲/۰ ± ۱۶/۴۴ و ۶۲/۰ ± ۷۳/۴۴ روز و زمان دوبرابر شدن جمعیت (DT)، ۰۸/۰ ± ۸۰/۴ و ۲۱/۰ ± ۴۱/۶ روز به­دست آمد که به غیر از میانگین طول مدت یک نسل بقیه فراسنجه­های رشد جمعیت پایدار H. armigeraاختلاف معنی­داری در سطح احتمال ۵% بین شاهد و تیمار باکتری نشان دادند. نتایج نشان داد که باکتری مذکور توانایی کاهش جمعیت کرم غوزه پنبه را دارد و جهت کاهش مصرف سموم در مناطقی که آفت مذکور حضور دارد این ماده میکروبی قابل پیشنهاد است.

واژه­ های کلیدی: زیست­سنجی, فراسنجه­ های جمعیت پایدار, کرم غوزه پنبه, Bacillus thuringiensis