حامد فروغی فر - دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند
علی اصغر جعفرزاده - دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز
حسین ترابی گلسفیدی - دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد
ناصر علی اصغرزاد - دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز
نورایر تومانیان - بخش تحقیقات خاک و آب اصفهان
ناصر داوتگر - موسسه تحقیقات برنج کشور رشت

بررسی تغییرات مکانی و توزیع فراوانی ویژ­گی­های فیزیکی و شیمیایی خاک سطحی در داخل و بین شکل­های اراضیمختلف دشت تبریز در مقیاس ناحیه­ای مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. سیزده ویژ­گی برای ۹۸ نقطه خاک سطحی اندازه­گیری گردید. نمونه­برداری به صورت شبکه­ای منظم و به فاصله ۱۰۰۰ متر با توجه به میزان تغییرات خاک انجام شد. شکل­های اراضی در ناحیه مورد مطالعه تپه، دشت دامنه­ای، دشت آبرفتی رودخانه­ای، دشت و اراضی پست بود. مقدار رس، سیلت، درصد آهک، جرم مخصوص ظاهری، واکنش خاک و ظرفیت تبادل کاتیونی دارای توزیع نرمال بوده و میانگین وزنی قطر خاکدانه، هدایت الکتریکی، نیتروژن کل، شن، کربن آلی، فسفر قابل جذب و  نسبت جذب سدیم دارای توزیع نرمال لگاریتمی بودند. تفکیک نمونه­ها در واحدهای شکل­ اراضی باعث بهبود توزیع نرمال داده­ها گردید به­طوریکه در شکل­ اراضی تپه، دشت آبرفتی رودخانه­ای و اراضی پست تمام  ویژ­گی­ها نرمال بودند. در بین ویژ­گی­­های اندازه­گیری شده آهک وابستگی مکانی نداشت. میانگین وزنی قطر خاکدانه، جرم مخصوص ظاهری، ازت کل، کربن آلی، فسفر قابل جذب، سیلت و شن وابستگی مکانی متوسط داشتند. ظرفیت تبادل کاتیونی، pH خاک، نسبت جذب سدیم، هدایت الکتریکی و رس از وابستگی مکانی قوی برخوردار بودند. نتایج نشان می­دهد که وابستگی مکانی ویژ­گی­های خاک بیشتر تحت تاثیر ویژ­گی­های ذاتی مثل مواد مادری، پستی و بلندی و نوع خاک می­باشد. هم­چنین تغییرپذیری در ویژ­گی­های خاک نتیجه تغییر در محیط­های رسوب­گذاری و یا اختلاف در مراحل خاکسازی یا هیدرولوژیکی برای موقعیت­های مختلف شکل­های اراضی می­باشد و می­تواند تحت تاثیر آبیاری، کود، بالا آمدن سطح ایستابی و یا مدیریت کشاورزی قرار گیرد. بنابراین، این عوامل ممکن است باعث انحراف داده­ها از حالت نرمال گردیده و سبب چولگی داده­ها در یک واحد نقشه شوند.

تغییرات مکانی, شکل اراضی, ویژ گی های فیزیکی و شیمیایی, دشت تبریز