علی محمد محیط اردکانی - دانشجوی کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه یزد
سیدابراهیم سیفتی - استادیار بیوتکنولوژی کشاورزی، گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه یزد
علی ایزانلو - دانشیار بیوتکنولوژی دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند
زهرا کریمی بکر - دانش آموخته کارشناسی ارشد باغبانی-گیاهان دارویی دانشگاه شاهد

در سال های اخیر که استفاده از زعفران به دلیل خصوصیات دارویی و ترکیبات موثره آن رو به افزایش است، علاوه بر افزایش تولید محصول، افزایش کمی و کیفی متابولیت های ثانویه به عنوان یکی از مهم­ترین اهداف به نژادی در این گیاه به شمار می رود. از طرفی، گیاه زعفران به خاطر ماهیت تکثیر رویشی از تنوع ژنتیکی پایینی برخوردار بوده و اصلاح از طریق جهش، می تواند ابزار مناسبی برای دستیابی به تنوع مدنظر به شمار آید. در این مطالعه به منظور بررسی برخی تغییرات فیتوشیمیایی و شاخص های رشدی بنه های پرتوتابی شده زعفران، بنه های جمع آوری شده در مردادماه ۱۳۹۸ از شهرستان قائن استان خراسان جنوبی در دو سطح ۱۵ و ۱۸ گری با اشعه گاما (چشمه Co۶۰) در پژوهشکده کشاورزی هسته­ای کرج تیمار و سپس به همراه بنه های شاهد (بدون پرتو) در قالب طرح کاملا تصادفی نامتعادل در گلخانه پژوهشی دانشگاه یزد کشت شدند. در این بررسی که ترکیبات پیکروکروسین، سافرانال و کروسین برحسب جذب محلول آبی ۱% به ترتیب در طول موج های ۲۵۴، ۳۳۰ و ۴۴۰ نانومتر بر ماده خشک اندازه گیری شد، نتایج نشان داد که در نمونه های پرتوتابی شده، محتوای این سه ترکیب (P<۰.۰۰۱) بیشتر از شاهد و در دز ۱۵ گری محتوای پیکروکروسین و کروسین (۷۷/۹۳ و ۰۲/۲۶۳) به طور معنی دار بیشتر از ۱۸ گری (۳۴/۹۲ و ۷۳/۲۶۲) بود اما درخصوص محتوای سافرانال، تفاوت بین سطوح پرتوتابی معنی دار نبود. همچنین شاخص سطح برگ و شاخص برداشت نیز در دز ۱۵ گری بیشترین میزان افزایش معنی داری (۰۶/۳ و ۱۴/۰) را نشان داد. در این مطالعه اگرچه تیمار پرتو گاما نتوانست تغییر معنی داری را در تعداد بنه های دختری بین سطوح مختلف پرتو و شاهد ایجاد کند اما نتایج حاکی از کاهش معنی دار محتوای کلروفیل نسبی و وزن متوسط بنه دختری پرتوتابی شده نسبت به سطح بدون پرتوتابی بود. به طورکلی، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که در صفات فیتوشیمایی و نیز شاخص برداشت و سطح برگ، گیاهان تیمار ۱۵ گری نسبت به گیاهان بدون پرتوتابی، برتری معنی داری داشتند اما در سطح بالاتر پرتو گاما، احتمالا به دلیل تخریب محتوای ژنتیکی و نیز تاثیر بر روی برخی پارامترهای بیوشیمیایی، گیاهان تیمار ۱۸ گری، نتوانستند نتایج قابل قبولی را نشان دهند.

پرتوتابی, سافرانال, شاخص برداشت, متابولیت ثانویه