علیرضا نبی لو - استاد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران(نویسنده مسئول)
فرشته دادخواه - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران

در دهه ­های اخیر، ورود مطالعات میان­رشته­ای به تحقیقات ادبی، سبب تازگی و جذابیت پژوهش­های ادبی شده است. با توجه به ظرفیت رباعی به­عنوان یکی از قالب­های شعر فارسی و عاطفه که یکی از اجزای اصلی شعر است، در این پژوهش، رباعیات خیام از منظر روان­شناسی بررسی و تحلیل شده است. چهارچوب نظری این مقاله را نظریه پلاچیک تشکیل می­دهد. بر اساس این نظریه، هشت هیجان یا عاطفه میان تمام موجودات زنده مشترک است. این عواطف هشتگانه عبارت­اند از: تخریب، شادی، جذب، جهت­یابی، دفاع، محرومیت، دفع و اکتشاف. تمام هیجان­های مورد نظر پلاچیک، در رباعیات خیام قابل استنباط است. هیجان­های تخریب ۳۷ مورد، شادی ۹۰ مورد، جذب ۱۰۷ مورد، جهت­یابی ۶۱ مورد، دفاع ۳۲ مورد، محرومیت ۱۳۰ مورد، دفع ۴۳ مورد و اکتشاف ۱۰۳ مورد هستند. اگرچه تصور غالب بر این است که هسته مرکزی منظومه فکری خیام بر خوش­باشی و عشرت تمرکز دارد؛ اما این بررسی روان­شناختی روشن کرد که در این رباعیات، غم و اندوه بر شادی و لذت سیطره دارد. نتایج حاصل از این پژوهش گوشه­ای از ابعاد شخصیت عاطفی خیام را آشکار می­کند.

خیام, رباعیات, پلاچیک, عواطف, روان شناسی, مطالعه بین رشته ای