محمد جابر جاری پور قهرود - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه هنر اسلامی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران
فرزانه فرخ فر - دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران

زمودگری ازجمله هنرهای صناعی برجسته در تاریخ فلزکاری ایران به شمار می آید که ساخت هر نوع الصاقات فلزی روی در و پنجره های سنتی و قدیمی را شامل می شود. یکی از مراکز زمودگری عصر قاجار، شهر کاشان بوده که آثار آن روی سطح در های چوبی در بافت قدیم شهر با تنوعی از یراق آلات فلزی نمایان است. با توجه به کیفیت ممتاز آثار زمودگری عصر قاجار در شهر کاشان و فقدان مطالعات کافی در جهت شناسایی و مطالعه شاخصه های کیفی آن ها، این پژوهش قصد دارد تا به گونه شناسی آثار زمودگری نصب شده بر درهای ورودی ابنیه تاریخی کاشان در عصر قاجار بپردازد. بازگشت به گسترش صنعت گردشگری و ضرورت احیای بافت های تاریخی و مرمت بناهای گذشته که میراثی از فرهنگ خانه ایرانی است، ضروری است تا با شناسایی این آثار گامی هرچند کوچک در جهت حفظ و احیای هنرهای صناعی کم تر شناخته شده هم چون زمودگری برداشته شود. ماهیت پژوهش حاضر کاربردی، روش تحقیق آن توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی است. آن چه در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته، شامل آثار زمودگری متعلق به درهای ابنیه قاجاری کاشان نظیر منازل مسکونی، تیمچه ها و سراها، مساجد و حمام ها است. نتایج کلی نشان می دهد که در دوره قاجار، از میان یراق آلاتی که روی در های ابنیه کاشان نصب شده اند، کوبه و پولک زیر کوبه از لحاظ ساختار فلزی تنوع بیش تری نسبت به سایر یراق ها دارند. در این میان، ابنیه ای که دارای یراق فولادی هستند شامل بناهای مسکونی، کاروانسراها، سرا ها، تیمچه ها و حمام ها می باشند. اماکن دیگر با کاربرد مذهبی مانند مساجد، هم چنان که دارای میخ ها و گل میخ های فولادی هستند، کوبه و پولک زیر کوبه ساخته شده از فلز برنج یا برنز را نیز دارا هستند. بیش ترین تنوع از لحاظ فرمی مربوط به پولک زیر کوبه ها و پولک زیر گل میخ ها است اما در این بین، گوناگونی فرم کلی کوبه های مردانه و زنانه نیز مشهود است.

هنر قاجار, ابنیه کاشان, زمودگری, در ورودی, گونه شناسی