مسعود گودرزی - دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی

خشکسالی ناشی از کاهش بارش رواناب و رطوبت خاک و افزایش درجه حرارت هوا و عمق سطح ایستابی، نسبت به شرایط میانگین دراز مدت است. خشکسالی نشانه روشنی از نوسانات اقلیمی است. به منظور پایش و مدیریت خشکسالی ها با استفاده از شاخص های مربوطه، ۱۹ ایستگاه هواشناسی متعلق به وزارت نیرو در سطح استان انتخاب گردید. وقایع خشکسالی با استفاده از شاخص های: شاخص بارش استاندارد (SPI)، شاخص درصد نرمال (PN)، شاخص دهک ها (DI)، شاخص Zچینی (CZI)، شاخص Z چینی اصلاح شده (MCZI) و شاخص عدد Z (ZSI) تعیین شد. نتایج نشان می دهد که شاخص های درصد نرمال و دهک ها در تمام ایستگاه ها روند مشابهی دارند و همچنین منحنی های مربوط به شاخص های ZSI ، SPI و CZI در تمام ایستگاه ها تقریبا برهم منطبق بوده و همبستگی بسیار خوبی به صورت دو به دو بین آنها مشاهده شد که برای شاخص MCZI اینگونه نبوده است. شاخص های PN ، ZSI و SPI با داشتن بیشترین میانگین همبستگی و کمترین انحراف معیار نسبت به دیگر شاخص ها نتایج برتری را ارائه نمودند و در مقابل MCZI با دارا بودن کمترین همبستگی نتایج ضعیفی را نسبت به دیگر شاخص ها نشان داده است. بیشترین میانگین همبستگی بین مقادیر بارندگی سالانه و هر یک از شاخص ها به ترتیب متعلق به ZSI ، PN ، SPI ، CZI، DI و MCZI با ضریب تبیین ۱، ۰/۹۹ ، ۰/۹۷ ، ۰/۹۵ ، ۰/۹۱ و ۰/۱۱ می باشد. نتایج این تحقیق نشان داد که وضعیت خشکسالی های هواشناسی استان اردبیل با شاخص های PN ، ZSI ، SPI شرایط تقریبا یکسانی داشته و بر سایر شاخص ها ارجحیت دارند. استفاده از این روش، برای تهیه نقشه های هم مدت و هم شدت خشکسالی (پهنه بندی خشکسالی)، به منظور تعیین مناطق مستعد خشکسالی و همچنین پیش بینی وضعیت آینده توصیه می شود.

اردبیل، خشکسالی هواشناسی، شاخص های خشکسالی، بارندگی ماهانه