سید هادی زرقان - دانشیارجغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
نرگس حجی پناه - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
فرزاد عابدی - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
فاطمه بخشی - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

یکی از مولفه های اصلی سیاست دفاعی کشورها، مولفه«سیاست دفاع غیرنظامی»است. منظور از سیاست دفاع غیرنظامی تدابیر و خطی مشی های کلی دولت ها در زمان جنگ به منظور بهره برداری از قابلیت های غیرنظامیان در حمایت از سیاست نظامی و و نیز کمک به غیرنظامیان در برابر حملات متجاوزین است.از دیدگاه حضرت امام، مردم مهمترین سرمایه نظام نوپای جمهوری اسلامی بودند و از اینرو ایشان پس از حدود یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی برای استفاده از قابلیت های کم نظیر مردم، فرمان تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی و بسیج مستضعفین را صادر کردند.این پژوهش به دنبال بررسی و تحلیل نقش و کارکردهای بسیج در دوران دفاع مقدس از منظر امام (ره) و مبتنی بر متن «صحیفه امام» است. روش پژوهش، روش تحلیل محتوای ترکیبی(کمی و کیفی)است و با دو رویکرد قیاس و استقراء، متن صحیفه امام (ره) در دوران دفاع مقدس موردبررسی و واکاوی قرارگرفته است.بدین ترتیب بر مبنای تحلیل محتوی متن صحیفه، مفاهیم مرتبط با مولفه «نقش و کارکرد بسیج» در دوران دفاع مقدس استخراج و با رویکرد کمی، وضعیت فراوانی هر یک از مفاهیم و روند تغییر این مفاهیم در دوره های شش گانه دفاع مقدس موردبررسی قرار گرفت.همچنین بر اساس تحلیل کیفی و فرایند«کدگذاری و مقوله بندی»، مهم ترین راهبردهای حضرت امام در این زمینه احصا گردید.یافته های پژوهش نشان می دهد،در مولفه «نقش و کارکرد بسیج»، در مجموع چهار مفهوم قابل طرح است که در این میان دو مفهوم«بسیج و دفاع از سرزمین» و«بسیج به عنوان نیروهای دفاعی بالقوه و بازدارنده» بالاترین فراوانی را داشته اند. همچنین حضرت امام برای فعال سازی ظرفیت بسیج مردمی، دو راهبرد «استفاده از ظرفیت بسیج مردمی در دفاع از کشور» و «فعال ساختن ظرفیت های پشتیبانی و خدماتی بسیج» را مدنظر داشتند؛ که راهبرد اول مهم ترین راهبرد امام محسوب می شده است.

کارکرد، دفاع مقدس، راهبرد، بسیج، حضرت امام خمینی (ره)