سمیه رحمانی - دانشجوی دکتری حقوق، واحد تهران مرکز،دانشگاه آزاداسلامی
حسین جوان آراسته - دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
حمیده ره انجام - استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی،واحد تاکستان،دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین،ایران

مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت به اشخاص، به صورت کلی از مسلمات همه نظامهای حقوقی است. در خصوص مسئولیت مدنی دولت، پرسش اصلی ناظر به قلمرو این مسئولیت است که آیا محدود به اعمال تصدی دولت است یا شامل اعمال حاکمیتی نیز می شود؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که مستفاد از ماده ۱۱ قانون مسئولیت مدنی ایران و مبتنی بر قاعده «تقصیر» و با تفکیک «تقصیر شخصی» کارمندان دولت از «تقصیر اداری»، رفتارهای حاکمیتی از جبران خسارت مبری است؛ چرا که این اعمال بر حسب ضرورت، برای تامین منافع اجتماعی و طبق قانون به عمل می آید و لذا دولت صرفا در قبال تقصیر اداری و زیان های مرتبط با نقص وسایل اداری مسئول تلقی می گردد. چنانچه ماده ۱۱ قانون مسئولیت مدنی در خصوص مسئولیت دولت را از منظر قاعده فقهی «احسان»، مطمح نظر قرار دهیم، در خواهیم یافت که حقوق تعریف شده در این باره و در خصوص اعمال حاکمیتی دولت، مبتنی بر اصول فقهی است؛ چرا که هدف دولت تنها در اعمال حاکمیتی، تامین منافع اجتماعی است و در اعمال تصدی، دولت چنین هدفی ندارد؛ البته با این باور که دولت در اعمال تصدی نیز به دنبال تامین منافع اجتماعی است، آن گاه نقد بر ماده ۱۱ مسئولیت مدنی وارد و ابهام حقوقی در این باره همچنان باقی است.

مسئولیت, مسئولیت مدنی, دولت, خسارت, فقه اسلامی