اصغر مولائی - استادیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

حقوق بشر از الزامات حیات بشری در هر جامعه­­ای است که در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد و منشور حقوق بشر اسلامی و نیز حقوق شهروندی اغلب کشورها و نهادها بر مواد آن تاکید شده است. افراد بی­خانمان از جمله گروه های آسیب­دیده اجتماعی اند. ساماندهی این افراد اعم از متکدیان، معتادان، بی خانمان ها، و کارتن خواب ها در شهر تهران با احداث گرمخانه­هایی انجام می­شود که علاوه بر کم­توجهی به برخی مواد حقوقی، مسائل دیگری نیز بویژه برای سایر شهروندان و محله­های مجاور گرمخانه­ها ایجاد شده است. هدف این پژوهش تبیین ابعاد، شاخص­ها، مسائل، و راهبردهای تحقق حقوق شهروندی افراد بی­خانمان است که در ارتباط با گرمخانه­های شهر تهران بویژه گرمخانه خاوران انجام می­شود. پژوهش حاضر با رویکرد کمی و کیفی، با روش تحقیق پیمایشی و تحلیلی و پژوهش میان­رشته­ای و با استفاده از شیوه­های مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای و پژوهش های موردی و توزیع پرسشنامه انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که مهم ترین شاخص­های حقوق بی­خانمان ها عبارتند از: حق حیثیت و حقوق یکسان، زندگی و آزادی و امنیت، تساوی حقوق با دیگران، تشکیل خانواده، تامین اجتماعی، حق برگزیدن آزادانه کار، استراحت و استفاده از ایام فراغت، سطح زندگانی، سلامت و رفاه او و خانواده­اش، تعلیم و تربیت، شرکت در اجتماع، رشد آزاد و کامل شخصیت. ساماندهی افراد آسیب دیده اجتماعی یکی از وظایف نهادهای اجتماعی و مدیریت شهری می باشد. احداث گرمخانه­ها با ساماندهی افراد بی­خانمان و تامین بخشی از حقوق بشر و حقوق شهروندی آنها (از قبیل ایجاد سرپناه، تامین آب و غذا، ایمنی، امنیت و بهداشت) از مرگ و میر آنها در هوای سرد و در اثر بی­خانمانی، جلوگیری می­کند. اما برخی گرمخانه­ها از جمله گرمخانه خاوران مشکلات و آسیب­های جانبی برای سایر شهروندان بویژه ساکنان محله­های پیرامون گرمخانه ایجاد می کند. زباله­گردی، خرده سرقت، مصرف مواد مخدر، و حضور نامرتب در فضاهای همگانی از جمله فعالیت های بی­خانمان ها و معتادان مددجوی گرمخانه­ای است که موجب سلب اسایش و آرامش سایر شهروندان می­شود.

حقوق شهروندی, حقوق بشر, گرمخانه, بی­خانمانی, گرمخانه خاوران