محمدرضا طالبان - دانشیار جامعه شناسی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

گفتارها و کردارها، عناصر اصلی فعالیت انسانها در حیات اجتماعی شان هستند و چگونگی ارتباط این دو، همواره یکی از دغدغه های اصلی برای دانشمندان علوم اجتماعی، بهویژه جامعه شناسان، در جهت درک و تبیین کنشهای اجتماعی بوده است. در این راستا، مشکل ناهمسازی گفتارها با کردارها، مسئله ای روششناختی با نتایج آشکار برای تحقیقات جامعه شناختی بوده است؛ چون رایجترین روشها و تکنیکهای تحقیق مورد استفاده جامعهشناسان (یعنی پیمایشها و مصاحبه ها) بر این فرض اثباتنشده استوارند که تطابقی نسبی میان پاسخهای افراد به سوالات پژوهشی درخصوص کردارهایشان و کردار واقعی آنان در حیات اجتماعی وجود خواهد داشت. این مقاله به بررسی دلالتهای روششناسانه این استدلال برخی جامعه شناسان پرداخته است مبنی بر اینکه چیزی که مردم میگویند، غالبا پیشبینی ضعیفی است از چیزی که عملا انجام میدهند. درنتیجه، پیمایشگران و مصاحبه گرانی که ادعاهایشان را روی اظهارات کلامی افراد استوار میسازند، باید روشن کنند که به تحلیل آن چیزی که مردم واقعا انجام میدهند نمیپردازند، بلکه فقط به تحلیل آن چیزی میپردازند که مردم ادعا کرده اند که انجام میدهند؛ مگر آنکه نشان دهند که اظهارات مردم درخصوص انجام یک کردار خاص، قدرت پیشبینی کنندگی آن کردار یارفتار را دارد.

گفتار, کردار, نگرش, رفتار, موقعیت, تعاملگرایی نمادین