محمد جواد دانیالی - هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه سمنان
علی موحدیان عطار - پژوهشگر حوزه علمیه
فتح الله نجارزادگان - استادیار، دانشگاه تهران ، تهران، ایران

تلاش های بسیاری برای ایجاد همگرایی میان ادیان صورت گرفته است از جمله تلاش های استراتژیک، مانند تدابیری برای اتحاد در مقابل دشمن مشترک، تلاش های وجودشناسانه و معرفت شناسانه مانند نظریات پلورالیستی و تلاش هایی اخلاق محور همچون بیانیه های اخلاق جهانی. تمام این راه های مختلف که هریک با انگیزه ها و مبانی متفاوت از دیگری ارائه شده اند، در یک مطلب مشترک اند؛ آن عبارت است از به تصویر کشیدن محور یا محورهایی به عنوان وجه مشترک باورها، اعتقادات و یا اصول اخلاقی مخاطبان یک نظریه و دعوت همگان به گردآمدن حول این محورها. رویکرد های استراتژیک که بیشتر در حوزه رفتارها و عواطف اجتماعی متمرکزند، با برجسته سازی آموزه های اصلی مشترک میان ادیان و مذاهب، رویکرد های وجودشناسانه و معرفت شناسانه با توسعه در مفاهیم غایی ادیان و اتحادبخشی به آنها و رویکرد های اخلاقی با ارائه اصول مشترک اخلاقی میان ادیان، به تاسیس این محور اتحاد و همگرایی حول آن اقدام می کنند. به هرحال در تمام این رویکردها، یافتن وجه مشترک در جنبه ای از هر دین راه حل مشکل تعدد ادیان و عقاید دانسته شده است. درحالی که از یک طرف یافتن وجه مشترکی معقول و قابل انتساب به تمام ادیان، مشکل اصلی این نظریات است و از طرف دیگر پدیده بی دینی در این نظریه ها مورد بی توجهی قرار گرفته است. در این مقاله با روش توصیفی بخش عمده ای از تلاش ها برای همگرایی ادیان بررسی و سپس به تحلیل خلا موجود در آنها پرداخته شده است. درنتیجه مبنای «تسلیم بودن در برابر حقیقت» یا تقویت روحیه «حق محوری» به عنوان ابتدایی ترین محور همگرایی ارزشی معرفی شده است. یافته این پژوهش این است که نتیجه حاصل در این مقاله برخلاف تمام مبانی موجود، بی نیاز از یافتن وجه مشترک میان ادیان است و بی دینی را نیز همچون دینی پرتعداد در جهان در ذیل شمول خود جای داده است.

همگرایی دینی, نظریات همگرایی, اشتراک ادیان, حق محوری