شهلا یعقوبی - مربی زبان شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
علی کریمی فیروز جایی - دانشیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
حمیدرضا شعیری - دانشیار زبان و ادبیات فرانسه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
محمدرضا احمدخانی - دانشیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

فرآیند مجابسازی از زیرشاخههای بسیار مهم و باز در حوزه نشانهمعناشناسی گفتمان است. مقالهی حاضر میکوشد با رویکرد نشانه-معناشناختی و با استفاده از روش استقرایی به مسئلهی اصلی این پژوهش که بررسی نوع، میزان و بسامد استفاده از عوامل مجابسازی در گفتمان روایی روایتهای عامیانهی آذربایجان است، بپردازد. روایتهای منتخب این مقاله شامل روایتهای ماهیسیاه کوچولو، کچلممسیاه، کوراوغلو، ۲۴ ساعت در خواب و بیداری و روایت یک هلو هزار هلو میشود. یافتهها بیانگر آن است که در این روایتها عوامل مجابسازیگوناگونی مثل استدلال، تدبیر، اعتمادسازی، تحذیر، وعده و نظایر آن، بسته به شرایط و مخاطب بکار رفته است. مشخص گردید که از ۱۴۵ فرآیند مجابسازی و ۲۴ نوع عامل مجابسازی بررسیشده در پنج روایت عامیانهی آذربایجانی، به ترتیب تحذیر، تهدید، تحریک، استدلال، وعده و رجزخوانی بالاترین بسامدها را داشتهاند؛ به طوریکه در مجموع، حدود یک چهارم کل مجابسازیها از دو سبک تحذیر و تهدید بوده است. اما میزان موفقیت همین دو عامل نیز در مجابسازی به یک اندازه نبوده است. این در حالی است که برخی از عوامل مجابسازی مثل رشوه، ایجاد تردید، تعارف، چاپلوسی، نفرین، تاکید و مظلومنمایی فقط در یک مورد مشاهده شدند. این نشان میدهد که به نوعی برحذر داشتن و ترساندن از عواقب کار، سبک غالب روایتهای عامیانه آذربایجانی مورد بررسی است، هر چند که تنها در حدود ۵۵ درصد موارد منجر به مجاب مخاطب شدهاند. همچنین از میان روایتهای منتحب، ماهی سیاه کوچولو بالاترین درصد عدم موفقیت در مجابسازی را داشته است. زیرا کنشگر اصلی که ماهی است بسیار مصر بر رسیدن به خواستهش است و هیچکس نمیتواند او را مجاب به دستکشیدن از خواستهش بکند. در حالیکه در دو داستان کوراوغلو و کچلممسیاه که رابطه قدرت در میان است، مجابسازی بالاترین حد موفقیت را داشته است.

نشانهمعناشناسی, کنشی, مجابسازی, گفتمان روایی