مرضیه مسیحی پور - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران (دانش آموخته دکتری)
عبدالرسول فروتن - گروه مطالعات ادبی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سازمان «سمت»، تهران، ایران

عین القضات همدانی از عارفان مشهور ایرانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. او در اوان جوانی به مطالعه کتب کلامی پرداخت تا حقیقت و مبنای عقاید خود را دریابد، اما به نوعی تحول و انقلاب فکری رسید و پس از آن به تصوف گرایید. از آثارش چنین دریافت می شود که با کتاب های ادیانی جز اسلام آشنایی داشت. با توجه به ذهن جستجوگر او و محل زندگی اش، که عموما در غرب ایران بود، می توان احتمال داد که با عقاید اهل حق آشنا بوده و تحت تاثیر اندیشه های آنان قرار گرفته است. در این مقاله برای اثبات یا رد این احتمال، ضمن بررسی منابع مرتبط و به ویژه آثار عین القضات و کتب آیینی اهل حق، مباحث مهمی مثل معاد، تمرد ابلیس، گناه اولیه، وحدت، حلول، جبر و اختیار و آفرینش جهان به صورت تطبیقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

عین القضات, اهل حق, تحول فکری, عقاید کلامی, تصوف