اصغر فرج اللهی - گروه مرتع و آبخیزداری- دانشکده منابع طبیعی- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگانT گلستان
حمیدرضا عسگری - دانشیار گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
مجید اونق - استاد گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
محمدرضا محبوبی - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
عبدالرسول سلمان ماهینی - دانشیار گروه محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

در مدیریت عرصه­های منابع طبیعی، شناخت عوامل اقتصادی-اجتماعی موثر بر تغییر کاربری اراضی به منظوردستیابی به توسعه پایدار و آمایش سرزمین ضروری است. در این تحقیق به بررسی و تعیین عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تغییرات کاربری اراضی منطقه مراوه­تپه در استان گلستان اقدام شد. این منطقه در سال­های اخیر با معضل تغییر کاربری اراضی روبرو بوده است به طوری که عرصه های مرتعی و جنگلی در طی دوره مطالعاتی (۹۳-۱۳۶۵) کاهش یافته و کاربری کشاورزی با میزان افزایش سالانه حدود ۱۳۲ هکتار مساحت در سال ۱۳۹۳ به ۹۷/۱۰۳۳۲ هکتار رسیده است. این تحقیق توصیفی- تحلیلی در ۱۶ روستای منطقه مورد مطالعه به روش پیمایشی اجرا گردید. ابزار جمع­آوری داده­ها، پرسشنامه بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۳۱۰ نفر با روش نمونه­گیری خوشه­ای و چند مرحله­ای تعیین گردید. روایی ابزار تحقیق با استفاده از نظرات متخصصان منابع طبیعی، جامعه شناسی و ترویج و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ تعیین شد که مقدار ضریب ۷۵/۰ به دست آمد. در این تحقیق از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. برای تحلیل عاملی از روش مولفه­های اصلی با استفاده از چرخش متعامد و نوع واریماکس استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که هشت عامل عدم صرفه اقتصادی دامداری، افزایش جمعیت کشاورز، بیکاری روستاییان، کم بودن درآمد و هزینه­های بالای زندگی، افزایش قیمت نهاده­ها، نیاز به مسکن و فقدان آگاهی، کسب اعتبار اجتماعی و مالکیت زمین از جمله عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر تغییر کاربری مراتع منطقه مراوه­تپه به شمار می­آیند که در مجموع ۸۰/۶۳ درصد واریانس کل را تبیین می­کنند. با توجه به یافته­های تحقیق، توجه به مسائل اقتصادی و مالی و وضعیت اشتغال ساکنین روستاهای منطقه مراوه­تپه و همچنین ساماندهی دامداری، تولیدات دامی و عرضه نهاده­های دامی به منظور کاهش تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی و حفاظت عرصه­های منابع طبیعی پیشنهاد شده است.

استان گلستان, بیکاری, تحلیل عاملی, درآمد, صرفه اقتصادی, کاربری اراضی