هاجر رنجبر - دانش آموخته رشته علوم خاک، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
مسعود بازگیر - استادیار گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایران
داود نامدار خجسته - استادیار گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
محمود رستمی نیا - استادیار گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایران

پدیده گرد و غبار یکی از زیان بارترین بلایای طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک جهان و به خصوص ایران بوده و مشکلات زیست محیطی و انسانی را در این نواحی به وجود آورده است. علت اصلی وقوع پدیده ی گرد و غبار در ایران، تغییر اقلیم، تخریب عرصه های طبیعی و نابودی پوشش گیاهی اعم از جنگل ها و مراتع و گسترش بیابان در کشور و نیز در کشورهای همسایه به ویژه عراق هست. استان ایلام به دلیل همجواری با پهنه های وسیع بیابانی نظیر صحرای عراق به طور مکرر در معرض گرد و غبارهای شدید قرار می گیرد. هدف از این پژوهش شناسایی کانون ها و نقاط بحرانی تولید گرد و غبار در استان ایلام می باشد. در این پژوهش در مرحله اول داده­های بلند مدت اقلیمی (۸ ایستگاه هواشناسی سینوپتیک)، پوشش گیاهی، فیزیوگرافی منطقه مورد مطالعه تهیه شد. در مرحله دوم اقدام به نمونه برداری از عمق ۳۰-۰ سانتی متری خاک از برخی نقاط کل استان ایلام گردید، سپس نمونه­های خاک جهت انجام تجزیه­های فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل شدند. در مرحله سوم نقشه­های پارامترهای اقلیمی و خاکی با استفاده از مدل سازمان محیط زیست آمریکا تهیه گردید و در نهایت پس از تلفیق نقشه ها، نقاط بحرانی، فوق بحرانی استان تهیه گردید. نتایج نشان داد منطقه بهرام آباد بخش مرکزی شهرستان مهران و مناطق ابوقریب و ابوغویر از بخش موسیان شهرستان دهلران به دلیل بیشترین مطابقت با معیارهای شناسایی کانون گرد و غبار، به عنوان کانون های خیلی بحرانی منشا گرد و غبار در استان ایلام انتخاب شدند. این تحقیق با شناسایی و تهیه نقشه کانون های مولد گرد و غبار می تواند کمک قابل توجهی در زمینه های راهبردی، پیشگیری و مهار این پدیده نماید.

استان ایلام, نقشه فرسایش, پیامدهای زیستی, تغییرات اقلیمی, فرسایش بادی, گرد و غبار