زهرا سعیدی فر - دانشجوی دکترای بیابان زدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، ایران
محمد رحیمی - دانشیار، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، ایران
سکینه لطفی نسب اصل - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محمد خسروشاهی - دانشیار پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محمدرضا یزدانی - دانشیار، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، ایران

حوضه آبریز جازموریان یکی از حوضه های مهم و حیاتی کشور است که به دلیل کمبود منابع آب سطحی و درنتیجه قرارگیری آب های زیرزمینی آن در اولویت بهره برداری، با افت شدیدی در سطح سفره های زیرزمینی روبه رو شده است. هدف از انجام این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر افت سطح سفره آب زیرزمینی و پیش بینی تغییرات تراز آن در صورت ادامه روند فعلی، در حوضه آبخیز جازموریان می باشد. در این مطالعه باتوجه به اهمیت شناخت عوامل موثر بر وضعیت منابع آب زیرزمینی و دلایل افت این منابع، ابتدا ویژگی های زمین شناسی و ژئومورفولوژیک حوضه و تاثیرات آن بر کمیت و پراکنش منابع آب زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت، آنگاه اقدام به مطالعه تاثیر خشکسالی های هیدرواقلیمی با استفاده از دو شاخص جریان رودخانه ای (SDI) و شاخص بارش استاندار شده (SPI) در ایستگاه های هیدرومتری، بارانسنجی و سینوپتیک واقع در آبخوان های حوضه گردید و سهم برداشت های انجام شده بر تغییرات منابع آب زیرزمینی توسط چاه، چشمه، قنات و همچنین تاثیر سازه های سطحی و مصارف انجام شده بر روی تغییرات سطح تراز حوضه مشخص شد. در ادامه داده های متوسط ماهانه و سالانه تراز آب زیرزمینی در طی سال های ۹۳-۱۳۷۰ برای پیش بینی تغییرات آب زیرزمینی تا سال ۱۴۲۰ با استفاده از مدل های سری زمانی بررسی گردید. نتایج بررسی میزان اثر عوامل مختلف بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه نشان داد که خشکسالی های هیدرواقلیمی با وجود تاثیرگذاری بر تغییرات آب زیرزمینی دارای اثر معنی داری نبوده اند که نشان دهنده تاثیر سایر عوامل بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه می باشد. سدها و چاه های عمیق و نیمه عمیق به ترتیب با همبستگی منفی ۸۳/۰، ۷۵/۰ و ۶۸/۰ بیشترین اثر منفی را بر افت آب زیرزمینی منطقه داشته و متوسط آبدهی چاه ها و چشمه ها با افزایش تراز آب زیرزمینی افزایش معنی داری داشته است. همچنین بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی حوضه نشان دهنده روند کاهشی معنی دار با ۳۷/۰ متر کاهش در سال بوده و پیش بینی ها نشان داد در سال های آینده با افت شدیدتری روبرو خواهد شد. این افت در تابستان با درصد تغییرات ۹۶/۱ حداکثر و در پاییز با ۸۷/۱ درصد کمتر از سایر فصول خواهد بود. در صورت ادامه روند فعلی بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، وضعیت منطقه در آینده با چالش های فراوانی روبرو خواهد شد.

افت سطح, مدل سری زمانی, شاخص هیدرواقلیمی, بهره برداری