راضیه محمدزاده - کارشناس علوم ورزش و تربیت بدنی، دانشگاه بیرجند
مینا محمدزاده - دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه بیرجند

هدف این پژوهش، تبیین دلالتهای پارادایم انتقادی در عناصر برنامه درسی است. در این پژوهش، از روش کیفی جستار نظرورزانه، به عنوان روش پژوهش و از بررسی مستندات به عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شده است. مبانی نظری و مستندات مرتبط با نظریه مبادله با روش تاملی تجزیهوتحلیل شد و از این طریق ویژگیهای عناصر برنامه درسی طبق نظر میلر استخراج شد. یافته های پژوهش نشان داد، اهداف برنامه درسی بر اساس پارادایم انتقادی شامل ارتقای آگاهی انتقادی، تغییرات اجتماعی، برابری و عدالت اجتماعی و ایجاد جامعهی دموکراتیک، مساوات خواه و اخلاقی است. ویژگیهای یادگیرنده شامل خلاقیت و نقشآفرینی، آگاه و انتقادی، مستقل و آزاد، دارای بینش عمیق، سواد انتقادی، مشارکت فعالو مهارت نقد منطقی است. با توجه به ویژگیهای پارادایم انتقادی، روشهای یاددهی یادگیری مورد تاکید این پارادایم روش تدریس مبتنی بر تفکر انتقادی است. محیط آموزشی موردنظر پارادایم انتقادی یک محیط دانش آموز محور (فراگیر نگر)، منعطف و تغییرپذیر است. در تعلیم و تربیت بر اساس پارادایم انتقادی، معلمان اندیشمندانی رهایی بخش، کارگران فرهنگی، روشنفکران ستیزه جو و روشنفکران تحول آفرینی، تربیت انتقادی، تحول جویی منتقد، توانایی رشد خود و خلاقیتو پرورش شهروند منتقد و شناخت کافی از مسائل روز است. همچنین بر اساس پارادایم انتقادی، ارزشیابی کیفی است و ارزشیابی مستمر از فراگیران بخش مهمی از الگوی تعلیم و تربیت انتقادی است.

برنامه درسی، پارادایم، انتقادی، واکاوی، دلالت ها.