مصطفی طالشی - دانشیار، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
اسماعیل علی اکبری - استاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
مصطفی جعفری - دانشیار پژوهشی، بخش تحقیقات جنگل، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
سیدجعفر سیداخلاقی - دانشجوی دکتری علوم جغرافیایی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

شاخص های تاب آوری در برابر مخاطرات محیطی، یکی از معیارهای اساسی در فرایند برنامه ریزی و ارزیابی برنامه های سازگاری با اثرات مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی بشمار می آید. ارزیابی وسنجش میزان تاب آوری جوامع روستایی، یکی از مهم ترین ابزارها در تشخیص پایداری سکونتگاههای روستایی به هنگام بروز مخاطرات طبیعی می باشد. شاخص های تاب آوری در مقیاس محلی و روستایی پس از ایجاد و تدوین، می توانند روش مفیدی جهت بررسی مکان ها (روستاها) و مقایسه بین و درون هر ناحیه برای جوامع فراهم نمایند. با توجه به آنچه که بیان شد، توجه به شاخص گذاری در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها اجتناب ناپذیراست. آنچه مسلم است، درحوزه سنجش وارزیابی تاب آوری در محیط های روستایی بویژه در برابر مخاطرات محیطی شاخص های مشخصواستانداردی وجود ندارد،از اینرو تدوین و اعتبار سنجی شاخص های مناسب برای تحلیل تاب آوری روستایی، ضروری است. با بهره گیری از این شاخصها می توان میزان تاب آوری را در برابر مخاطرات مورد ارزیابی و سنجش قرار داد. مقاله پیش رو در صدد است به شناسایی، تدوین و اعتبار سنجی شاخص های مناسب و بومی سازی شده تاب آوری در مناطق روستایی در شرایط خشکسالی و کم آبی بپردازد، تا برنامه­ریزان و محققان بتواننددر مطالعات تاب آوری، خشکسالی و بحران آب از این شاخصها، که به تایید و توافق کارشناسان و خبرگان رسیده است، استفاده نمایند. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی با استفاده از پرسشنامه در سطح خبرگان و متخصصان می باشد. در این پژوهش معیارها وشاخصهای مختلفی از ادبیات نظری استخراج و از طریق پرسشنامه در معرض داوری تعداد ۳۵ نفر از خبرگان و کارشناسان متخصص موضوعی قرار گرفت. در این پژوهش تعداد۲۵ شاخص مناسب مورد تایید متخصصان، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی معرفی گردیده است. از شاخص های مناسب و دارای بیشترین اجماع می توان به شاخص هایی همچون؛روند رشد و یا کاهش منابع طبیعی روستا، احتمال مهاجرت از روستا، دسترسی به انواع منابع آب کشاورزی، میزان سطوح اراضی کشاورزی (مالکیت)، وضعیت پوشش بیمه و خدمات اضطراری، توسعه کشاورزی، میزان تنوع معیشتی خانوار، توان پس انداز خانوار و دورنمای فعالیتهای کسب و کار غیرکشاورزی روستا در آینده اشاره نمود. نتایج این تحقیق می تواند آغازی برای تدوین مدل ملی شاخص های ارزیابی تاب آوری روستایی، ایجاد بانک اطلاعات شاخص های تاب آوری و کمی نمودن آن ها در راستای رسیدن به توسعه پایدار وهمچنین کاهش اثرات تغییر اقلیم و خشکسالی در مناطق روستایی کشور باشد. همچنین دستگاه های اجرایی می توانند با استفاده از شاخص های معرفی شده در راستای بهبود وضعیت جوامع روستایی متاثر از خشکسالی و کم آبی در همه ابعاد برنامه ریزی کنند.

اعتبارسنجی, تاب آوری روستایی, خشکسالی, حبله رود