سارا نخعی نژاد - دانشجوی دکتری بیابا ن زدایی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
غلامرضا زهتابیان - استاد، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
آرش ملکیان - دانشیار، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
حسن خسروی - استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

امروزه به­دلیل کمبود آب در کشور به­خصوص در مناطق بیابانی و نیمه­بیابانی، مدیریت بهینه استفاده از منابع آب زیرزمینی لازم و ضروریست. این مطالعه به بررسی کیفیت و کمیت آب­های زیرزمینی دشت سرایان در شمال غرب استان خراسان جنوبی در دوره آماری ۱۴ ساله (۱۳۹۱-۱۳۷۷) با استفاده از روش­های زمین آماری پرداخته است. تعداد نمونه­های مورد بررسی در این پژوهش شامل ۲۰ حلقه چاه، ۶ قنات و سه چشمه است. داده­های مورد نیاز از سازمان تماب تهیه شد و ابتدا به منظور رفع نواقص آماری، روش غیر نموداری رانتست در نرم افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفت. سپس با استفاده از  نرم افزار GS+ روش­های آماری مناسب انتخاب شد که نتایج نشان داد روش کریجینگ برای پهنه بندی عوامل مورد بررسی مناسب بود. نقشه­ تغییرات مکانی برای هر یک از پارامتر­های کیفی آب­زیرزمینی (EC,TDS,SAR) در سه سال (ابتدا، میانه و انتهای دوره آماری ۱۴ ساله) در نرم افزار ARC GIS ۱۰.۱ تهیه شد. نتایج تغییرات مکانی TDS و SAR  نشان داد که در قسمت­های میانی و جنوبی حوزه کاهش این دو پارامتر شدیدتر بوده است. همچنین ، بیشترین میزان EC مربوط به قسمت­های شمالی حوضه دشت سرایان بوده است. تغییرات زمانی پارامترهای کیفی نشان دهنده روندهای نسبتا همگونی برای پارامترهای مورد بررسی است بطوری­که که کمترین مقدار پارامترهای کیفی مربوط به میان­دوره مورد مطالعه (سال۱۳۸۵) است. به منظور بررسی تغییرات عمق آب زیرزمینی در سطح دشت، با استفاده از نتایج اندازه­گیری عمق آب در هر یک از چاه­های پیزومتری انتخاب شده، اقدام به تهیه نقشه­های هم عمق آب زیرزمینی در طول دوره آماری گردید. در بررسی روند تغییرات عمق آب در طی دوره آماری ۱۴ ساله، در سال انتهایی دوره (۱۳۹۱)، با کاهش عمق آب روبرو هستیم ولی این کاهش عمق به قسمت­های شمالی تمرکز بیشتری پیدا کرده است. این شرایط گویای عدم مدیریت مناسب در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی منطقه است. لذا تغییر الگوی کشت و آبیاری به نحوی که بتوان با حداقل آب بیش ترین استفاده را از منابع آب موجود نمود، مورد نیاز است.

کیفیت آب, کمیت آب, روند تغییرات, زمین آمار, دشت سرایان