محسن کرمی - استادیار دانشگاه صدا و سیما

بخش اعظم مطالعات هنر، در طول تاریخ، در حول مفهوم زیبایی به مثابه مهم ترین کیفیت آثار هنری گردیده است و اگر هم گهگاه سخن از زشتی به میان آمده است غالبا به عنوان مفهوم متضاد یا متناقض با زیبایی بوده است و نه بیش از آن. اما در دو سده اخیر آرام آرام تحقیقات به سمت مفهوم زشتی در عالم هنر نیز معطوف شده اند و خود این مفهوم، فارغ از نسبتش با زیبایی، محل توجه و تامل قرار گرفته است، هرچند هنوز نمی توان از زیبایی شناسی زشتی به مثابه حوزه ای غنی در ذیل زیبایی شناسی به معنای عام آن سخن گفت. ازاین رو، در جستار حاضر کوشیده ایم، با پرداختن به مهم ترین مسائل این حوزه تازه، به نحوی، درآمدی بر این حوزه پژوهشی عرضه کنیم. زیرا، چنان که نشان خواهیم داد، زشتی کارکردهای مهمی در عالم هنر دارد و، بالتبع، نمی توان و نباید از آن به سادگی گذشت. براین قرار، نخست به چیستی زشتی و انواع آن پرداخته ایم و سه نوع زشتی را از هم تمییز داده ایم: زشتی روان شناختی، زشتی زیبایی شناختی، و زشتی اخلاقی. آنگاه به مسئله مهم دیگر در این حوزه، یعنی کارکردهای بروز و ظهور زشتی در عالم هنر، پرداخته ایم. به عبارت دیگر، تلاش کرده ایم ببینیم که هنرمندان به چه اهداف و اغراضی انواع زشتی -اعم از روان شناختی و زیبایی شناختی و اخلاقی- را در آثارشان ترسیم و تصویر می کنند. و، درنهایت، نشان داده ایم که، همان طور که نمود زیبایی در آثار هنری کارکردهای خاص خود را دارد، ظهور زشتی نیز کارکردهایی دارد. کارکرد زیبایی شناختی، کارکرد معرفتی، کارکرد روان شناختی، کارکرد اخلاقی، و کارکرد پروپاگاندیک از مهم ترین علل بروز زشتی در آثار هنری اند.

زشتی, زشتی اخلاقی, زشتی روان شناختی, زشتی زیبایی شناختی, زیبایی شناسی زشتی