رحمان ولی زاده - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
مسعود نیک پرور - دانش آموخته مقطع دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

فقه جزائی به­لحاظ ارتباط مستقیم با نفوس و اعراض انسان­ها همواره متکی بر نص است. از این­ رو، هرگونه توسیع یا تحدید دامنه حکم، مستلزم وجود دلیل معتبر شرعی در خصوص مورد است. با این حال، در کنار رویکرد تک­گزاره ای به ادله شرعی، می توان رویکرد کل­نگر به مجموعه ادله شرعی و دلالت­های مستنبط از این نگاه کل­گرایانه را مطرح کرد. این دلالت­ها که می­توان آنها را در قالب مفاهیم مقاصد شریعت، مذاق شارع و اصلاحات مشابه، و قواعد کلی حاکم بر فقه دسته­بندی کرد، معرف اغراض و جهت­گیری­های کلی شارع در مقام تشریع است. از جهت نظری، حجیت استنباط حکم بر مبنای چنین رویکردی، باتوجه به برخی مویدات قرآنی و اعتبار مفهوم استقراء و تواتر معنوی حاصل از آن قابل اثبات است. چنانکه فقیهان در سده­های اخیر، با اتخاذ رویکرد کل­نگر به مجموعه ادله شرعی و دلالت­هایی که از این رهگذر حاصل شده است، در جهت توسعه و تعمیق احکام فقهی قدم گذاشته­اند. اهتمام به نفوس، تاکید بر پیشگیری از جرم، توجه به گروه­های خاص بزهکار، پرهیز از خصلت زجرآور مجازات­ها و...تنها بخشی از نتایج حاصل از استناد به دلالت­های فرامتنی در فقه جزائی است.

دلالت فرامتنی, مقاصد شریعت, مذاق شارع, اصول راهبردی فقه جزائی