امیر سلطان محمدی - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، اصفهان، ایران

ضحاک در شاهنامه با راهنمایی­های ابلیس کارویژه­های اهریمنی چون کشتن پدر، گوشت­خواری، انسان­اوباری و جهان­آشوبی را تحقق می­بخشد. این ابلیس در چارچوب تفسیر برون­گرایانه از اسطوره با قراینی، مادر ضحاک است. در روایت شاهنامه، کنش­های انسانی او، بازتاب توطئه­ای خانگی همراه با پسر علیه همسر است. در نمود اساطیری و متون دینی زرتشتی، مادر ضحاک «اودگ» است که با کنش­های ابلیس همراه ضحاک در شاهنامه همخوان است. به لحاظ تاریخ اجتماعی نیز حکومت ضحاک بازتاب حکومت­های مادرسالاری است که قدرت در دستان مادر است. در این قبایل، مادر (ابلیس) شاه کهن (مرداس) را به کمک شاه جوان (ضحاک) می­کشد و برای باروری زمین کشاورزی خون او را بر زمین می­ریزد (کشته شدن مرداس در بوستان). به لحاظ تاریخی نیز طبق نظر قاطبه محققان ضحاک یادآور هجوم اقوام غربی ایران است. گویا حکومت ضحاک و ابلیس (مادرش) بازتاب یکی از هجوم­های گسترده اقوام غربی به مرزهای ایران است که از مرزهای باختری تا بلخ امتداد داشته­است. داستان ضحاک در شاهنامه به نوعی بازتاب دهنده هجمه ملکه سمیرامیس در دوران حکومت پسرش است که با کشتن یا برکناری همسرش محقق شده­است. در این مقاله تلاش بر این است که مشروحا و با روش تحلیلی-تطبیقی چهره مادر ضحاک نمایان گردد.

اسطوره, شاهنامه, ضحاک, ابلیس, مادر ضحاک