سمیه آقابابایی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران، تهران، ایران

زبان شناسی شناختی از جمله علومی است که از دیدگاهی متفاوت با رویکرد بلاغت سنتی، به بررسی استعاره می پردازد. در دیدگاه شناختی، استعاره ها ابزارهایی برای فهم هستند که کاربرد آنها در ارتباط مستقیم با نوع تفکر انسان و ایدئولوژی حاکم بر آن قرار می گیرد. روابط معنایی موجود در واژه ها، در استعاره های مفهومی روند درک امور غیرمحسوس را آسان تر می سازد. دو حوزه مبدا و مقصد که استعاره های مفهومی برآن بنا شده اند، در ادبیات جایگاه قابل توجهی دارند. نوع انتخاب حوزه های مبدا و معانی ضمنی حاصل از آنها بیانگر واقعیات ذهنی گوینده ها و شیوه شناخت آنها از جهان است. در این پژوهش، استعاره های مفهومی موجود در اشعار شاعران عاشورایی با تکیه بر حوزه مفهومی عاشورا، امام حسین(ع) و حوزه های معنایی مرتبط با این مفاهیم بررسی می شوند تا با استخراج و تحلیل نگاشت های صورت گرفته حوزه های مبدا پرکاربرد، ایدئولوژی بازتولید شده در اشعار، جهانبینی شاعران و ساخت های فرهنگی در ارتباط با این حوزه انتخاب شده بازنمایی شود. از جمله نتایج حاصل از پژوهش، این است که حوزه های مبدا گوناگونی چون حوزه «دین»، «جواهر ارزشمند» و غیره به صورت نشان دار و همراه با بار معنایی مثبت برای توصیف حوزه مفهومی امام حسین(ع) و دیگر مفاهیم مرتبط استفاده شده است. معانی ضمنی برآمده از حوزه های مبدا انتخاب شده بیانگر معانی ای چون: «ارزشمندی»، «قداست»، «مقاومت»، «بر حق بودن»، «حیات بخشی» و غیره است. همچنین حوزه های معنایی متفاومتی چون: «پاییز»، «دیو»، «ابلیس» و غیره با بار معنایی منفی برای دشمنان امام حسین(ع) انتخاب شده است. در نهایت تقویت گفتمان حق و تقابل آن با ظلم و ناحق در اشعار قابل مشاهده است.

استعاره مفهومی, اشعار عاشورایی, امام حسین(ع), دین, معانی ضمنی, حوزه مفهومی