علی احسانی - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور
مامک احمدیان - کارشناس ارشد پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور
سعید رشوند - مربی پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قزوین
محمد علی دهقانی تفتی - کارشناس ارشد پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد
مصطفی زارع - کارشناس ارشد پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد

یکی از مشکلات اساسی مراتع ایران، عدم اعمال مدیریت صحیح در سیستم چرایی بوده که نهایتا منجر به بهره برداری غیراصولی و نابهنگام از علوفه طبیعی مراتع و همچنین چرای بیش از ظرفیت می شود. هدف از مدیریت مناسب چرا بهرهبرداری صحیح و بموقع از علوفه مرتع می باشد، بنحوی که استفاده اقتصادی به منظور تولید حداکثر فرآوردههای دامی بدون اینکه آسیبی به پوشش گیاهی، خاک و محیط زیست وارد گردد. فنولوژی، نحوه حیات یک گیاه و یا مراحل مختلف دوره رویش گیاهان را در مقاطع مختلف زمانی که در طول یک سال رخ می دهد را بررسی می کند. بر پایه شناخت تاریخها و مدت زمان بروز پدیدههای مهم فنولوژیکی می توان زمان مناسب ورود و خروج دام را جهت تعلیف و چرای گونه تعیین نمود. از این طریق می توان بهترین فصل چرا و بهرهبرداری از مرتع و مدت زمان استفاده از گونه و نظام چرایی را در مرتع برنامهریزی کرد. در این تحقیق مراحل مختلف فنولوژیکی گونه مرتعی Artemisia aucheriاز سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ در سه منطقه رویشی نیمه استپی با موقعیت جغرافیایی مختلف به منظور دستیابی به مدیریت مناسب چرا مورد مطالعه قرار گرفت. در هر منطقه مورد مطالعه منطقه معرف مشخص و پس از ثبت ویژگیهای جغرافیایی آن، از گونه گیاهی مورد نظر ۱۰ پایه انتخاب و در طول چهار سال در فصل رویش در مقاطع زمانی ۱۵ روزه در مرحله رویشی و هفتگی در مرحله زایشی تاریخ وقوع مراحل حیاتی گیاه شامل مرحله رویش و رشد رویشی، مرحله گلدهی، بلوغ بذر و مرحله خشک شدن گیاه در فرمهای ویژه در هر منطقه ثبت گردید. همچنین آمار و اطلاعات هواشناسی شامل درجه حرارت متوسط ماهانه و میزان بارندگی ماهانه از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی به منطقه تهیه شد. با توجه به وقوع پدیدههای فنولوژیکی گونه مورد بررسی، طول دوره چرا و زمان مناسب بذرگیری برای این گونه در هر منطقه پیشنهاد شد. نتایج نشان داد که وقوع پدیده های فنولوژیکی در گونه تحت بررسی بیشتر تحت تاثیر شاخص دما و شاخص بارندگی در فصل رشد قرار دارند. همچنین مناطقی که ارتفاع تقریبا یکسانی نسبت به یکدیگر دارند از نظر طول دوره فنولوژی با هم مشابه هستند. در نتیجه بر پایه نتایج اطلاعات مراحل فنولوژیک گونه Artemisia aucheri، شروع و پایان چرا در منطقه شیرکوه یزد نیمه اول اردیبهشت تا اوایل آبان ماه، در منطقه انجدان استان مرکزی اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد تا اواسط تیرماه و منطقه الموت قزوین نیمه دوم اردیبهشت تا نیمه دوم شهریورماه مورد تاکید میباشد. براین اساس برنامه ریزی جهت اعمال مدیریت صحیح در سیستم مناسب چرایی مراتع، تعیین زمان مناسب ورود و خروج دام، تعیین زمان مناسب جمعآوری بذر از سوی مدیران و برنامه ریزان و بهره بردان مراتع باید مورد توجه قرار گیرد.

فنولوژی, Artemisia aucheri, بارندگی, درجه حرارت, مدیریت چرا و نیمه استپی