علی فرمهینی فراهانی - مربی پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
محمد درویش - مربی پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

بیابان­­­­زایی معضلی جهانی بوده و اغلب کشورهای خشک و نیمه­خشک جهان ازجمله ایران با این پدیده مواجه هستند. بیابان­زایی محدودیت­های بسیاری از لحاظ کشاورزی، تامین مواد غذایی، پرورش دام، توسعه صنعت و ارائه هزینه­های خدماتی ایجاد می­نماید. این پدیده فرایندی است که به تدریج توسعه و تشدید یافته و هزینه­های اصلاح آن بشکل تصاعدی افزایش می­یابد، بنابراین شناسایی و ارزیابی عوامل موثر در بیابان­زایی و تعیین مناطق مبتلا به این معضل از ضروریات امر در هر منطقه می­باشد. یکی از مناسبترین روشها جهت ارزیابی بیابان­زایی روش فائو و یونپ می­باشد که در آن فرایندهای متعددی جهت ارزیابی بیابان­زایی بررسی و مطالعه می­شود. زوال پوشش گیاهی، فرسایش آبی، فرسایش بادی، افت کمی و کیفی منابع آب و شورشدن خاک به همراه فشار دام و جمعیت بر روی محیط­زیست فرایندهای اصلی مورد مطالعه در این تحقیق بوده­اند. دوره زمانی ارزیابی یک دوره ۲۰ ساله (۸۷-۱۳۶۸) و با توجه به قدیمی­ترین اطلاعات، عکس­های هوایی و تصاویر ماهواره­ای موجود بود. برای ارزیابی هر فرایند چندین شاخص در نظر گرفته شده و با برداشت­های میدانی و مطالعات کتابخانه­ای شاخصهای منتخب ارزیابی و امتیازدهی شده­اند. چهار کلاس ناچیز، متوسط، شدید و خیلی شدید نیز جهت تفکیک درجات بیابان­زایی در نظر گرفته شد. هر یک از فرایندها از سه جنبه وضعیت کنونی، سرعت و استعداد طبیعی بیابان­زایی بررسی شدند. نقشه­های بیابان­زایی از جنبه­های مذکور در محیط GIS ترسیم و برای تهیه نقشه نهایی بیابان­زایی تلفیق گردیدند. براساس نتایج بدست­آمده در حوزه آبخیز کویر میقان به­ترتیب ۱۲۵۸۵۳ هکتار (۲۳%) اراضی در کلاس ناچیز، ۲۵۱۵۰۴ هکتار (۴۵%) در کلاس متوسط و ۱۵۸۸۱۹ هکتار (۲۹%) در کلاس شدید بیابان­زایی قرار دارند. بیابان­زایی شدید عمدتا در سنگلاخهای کوهستانی و مناطق با شیب بالای ۶۰ درصد که پوشش گیاهی فقیری دارند و در اراضی شور و سدیمی حاشیه کویر میقان مشاهده می­گردد. زوال پوشش گیاهی و فرسایش آبی از عوامل اصلی بیابان­زایی در این حوزه بوده و فشار چرای دام عامل اصلی تشدید بیابان­زایی می­باشد. نتایج بدست­آمده بستری پایه و مناسب در راستای شناخت بهتر و مبارزه صحیح­تر با پدیده بیابان­زایی در منطقه مورد مطالعه ارائه داده است.

روش فائو و یونپ, کویر میقان, بیابان زایی, زوال پوشش گیاهی, فرسایش آبی