تقی طاوسی - استادیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
پیمان محمودی - دانشجوی دکترای اقلیم شناسی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
فرزانه سرگلزائی مقدم - کارشناس هواشناسی، مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی استان سیستان و بلوچستان

براساس تعریف کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مهار بیابانزایی « بیابان­زایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه­خشک و خشک نیمه­مرطوب به علت تغییرات آب و هوایی و فعالیت­های انسانی است. همچنین براساس این کنوانسیون مناطق خشک، نیمه­خشک و خشک نیمه­مرطوب مناطقی هستند که در آن نسبت بارندگی به تبخیر و تعرق بالقوه در محدوده ۰۵/۰ تا ۶۵/۰ قرار گیرد. داده­های مربوط به دو عامل میانگین دمای سالانه و جمع بارش سالانه ۴۵ ایستگاه هواشناسی سینوپتیک برای یک دوره ۳۰ ساله (۲۰۰۵- ۱۹۷۶) از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. در این تحقیق برای مطالعه و بررسی گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک ایران به­عنوان اولین حلقه تاثیرگذار در گسترش و تشدید بیابان­زایی از شاخص زیست اقلیم یونیپ (UNEP) بهره گرفته شد. به­طوری­که دوره ۳۰ ساله مورد مطالعه، به سه زیر دوره ۱۰ ساله تقسیم گردید. سپس برای هر زیر دوره با استفاده از شاخص مورد نظر، نقشه­های پهنه­بندی اقلیم­ها تهیه گردید و در نهایت با منهاکردن نقشه­ها از یکدیگر، تغییرات رخ داده در گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک ایران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. براساس نقشه­های تهیه شده برای سه زیر دوره مورد مطالعه مشاهده شد که بیشترین گسترش مکانی اقلیم­های خشک و نیمه­خشک در دهه سوم روی داده است. به­نحوی­که از لحاظ مکانی نیز شدیدترین تغییرات ابتدا در غرب و شمال­غرب ایران و بعد در جنوب­شرق ایران مشاهده شد. به­طوری­که در غرب و شمال­غرب ایران جایگزین شدن اقلیم نیمه­خشک به جای اقلیم خشک نیمه­مرطوب و نیمه مرطوب به وضوح قابل مشاهده است. در جنوب­شرق ایران هم شاهد گسترش اقلیم فراخشک در جهت مداری و نصف النهاری بوده­ایم. براساس نتایج مطالعات محققان مشاهده گردید که گسترش اقلیم فراخشک به دلیل خشکسالی­های رخ داده در دهه سوم و گسترش اقلیم نیمه­خشک در غرب و شمال­غرب ایران علاوه بر خشکسالی فراگیر، تغییرات اقلیمی روی داده در برخی عاملهای اقلیمی بوده است

بیابان زایی, اقلیم خشک, اقلیم نیمه خشک, گسترش مکانی, شاخص UNEP