امید مجد - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

گویش نیشابوری یکی از کهن ترین گویش های شرقی ایران به شمار می رود که به لحاظ ویژگی های آوایی و دستوری، مختصات ویژه ای دارد. در این جستار، به شیوه توصیفی تحلیلی و روش سندکاوی و داده کاوی، بر پایه مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از شم زبانی نگارنده که گویشور نیشابوری است به بررسی اصلی ترین فرایندهای واجی توصیف و تبیین انواع واج های این گویش پرداخته و با استفاده از مشخصه های تمایزدهنده هر واج، آن ها را دسته بندی و تقسیم بندی کرده ایم. در ادامه، مبحث پسوندها و پیشوندها و نیز صرف افعال و زمان های آن ها بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که واج های گویش نیشابوری شامل ۳۳ واج است؛ همزه در گویش نیشابوری در ابتدای کلمات به سختی شنیده می شود، برخی واج ها مانند «ع» و «ح» در کلمات عربی به صورت آشکار و غلیظ تلفظ می شود. هر دو واج «غ» و «ق» هم زمان با هم در زبان وجود دارد. برخی هجاها برخلاف فارسی معیار با صامت بدون مصوت شروع می شود. درگویش نیشابوری، تغییراتی در مصوت ها روی می دهد که برخی از آن ها کاملا بی قاعده و برخی دیگر قاعده مند است. حذف، قلب، ادغام، ابدال، تفاوت در تلفظ صرف برخی از افعال مانند ماضی استمراری و ماضی نقلی، کاربرد خاصی از وندها، ازجمله مواردی است که سبب تفاوت گویش نیشابوری با فارسی معیار می شود. همچنین با توجه به این گویش می توان برخی ریشه شناسی های لغوی را نیز تکمیل و بازنگری کرد.

گویش های بومی, گویش نیشابوری, فرایندهای واجی, آواشناسی. دستور