فاطمه زینلی گلنابادی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان
نرگس ذاکر جعفری - گروه موسیقی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

ظهور پیام آوران بهاری در میان نشانه های سال جدید فرهنگ ایرانیان اهمیت ویژه ای دارد. سال هاست «حاجی فیروز» به عنوان پیک بهاری شهرها، به ویژه شهر تهران، شناخته شده است. هدف از تحقیق حاضر، بررسی ویژگی های شخصیت حاجی فیروز و خوانش کهن الگویی از او با استناد به نظریات روان شناختی یونگ است. در مباحث مربوط به روان کاوی و روان شناسی شخصیت یونگ، از مبحثی با عنوان «کهن الگوها» یاد می شود. این عناصر با آنکه در ضمیر ناخودآگاه جمعی انسان قرار دارند، نشانه هایی در خودآگاه بروز می دهند که سبب شناخته شدن نوع کهن الگو می شود و این شناخت خوانش نمادها و رمزورازهای ذهن و طبیعت را برای بشر ممکن ساخته است. در این پژوهش، با در نظر گرفتن ویژگی ها و نمادها و نشانه های حاجی فیروز، به مقایسه آن با کهن الگوهای یونگ پرداخته شده است. تحقیق حاضر در تلاش است به این پرسش ها پاسخ دهد: دلیل تداوم حیات حاجی فیروز چیست؟ شخصیت حاجی فیروز چقدر با چهارچوب کهن الگوهای یونگ هم پوشانی دارد؟. طبق یافته های تحقیق حاضر، بیشترین تطبیق حاجی فیروز و کهن الگوهای یونگ را می توان در کهن الگوی «خویشتن» جست وجو کرد؛ ویژگی هایی چون تکرارشوندگی، نماد هندسی ماندالا و ارتباطش با دایره زنگی، نماد حیوانی مار و جاودانگی و ارتباط آن با کلاه حاجی فیروز، ویژگی جمع اضداد و تقابل های دوگانه، در این مورد تامل برانگیز هستند. نگاه دقیق به شخصیت حاجی فیروز و زمان حضورش در جامعه و پیامی که دارد نشان می دهد که وی نیز مانند توصیفاتی که یونگ از کهن الگوی خویشتن و همچنین مشخصات کلی اساطیر دارد، مطابقت دارد و با گذر از دنیای کهن الگوهایی چون «آنیما» و «سایه» و «نقاب»، به کهن الگوی خویشتن و جایگاه فردیت دست یافته است. این مطالعه نشان می دهد حاجی فیروز می تواند در چهارچوب علمی اسطوره قرار گیرد و به همین دلیل است که با وجود تحولات عمیق فرهنگی و سیاسی در طول تاریخ، در ضمیر ناخودآگاه جمعی ایرانیان حیات داشته و بروزش در جهان عینی فرهنگ ایرانی تاکنون ادامه یافته است. گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت کتابخانه ای است که با رویکردی کیفی و به شیوه تحلیلی توصیفی انجام شده است.

نوروز, حاجی فیروز, اسطوره, کهن الگو, گوستاو یونگ, فرهنگ عامه