امید بهمنی - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا
شیوا متقی - دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
وحید اطلسی پاک - گروه علوم کشاورزی- دانشگاه پیام نور - تهران، ایران

سابقه و هدف: گیاه پالایی یکی از روش های بیولوژیکی کارآمد و کم هزینه برای پاکسازی آلاینده ها، از جمله مواد نفتی از خاک می باشد. شناخت مکانیزم های گیاه پالایی و بررسی پارامترهای دخیل در فرآیند گیاه پالایی منجر به مدیریت بهتر و افزایش کارامدی این روش می گردد. هدف از این پژوهش، بررسی اثر عواملی مانند غلظت آلاینده، کیفیت آب آبیاری و نوع گیاه بر گیاه پالایی خاک آلوده به گازوئیل با استفاده از گیاه خلر (Lathyrus sativus L.) و گیاه فستوکای بلند (Festuca arundinacea) می باشد. مواد و روش ها: یک آزمایش گلدانی دو ساله به منظور ارزیابی گیاه پالایی در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه انجام شد. تیمارهای این آزمایش، عبارتند از: خاک آلوده به گازوئیل در دو سطح ۵/۱ و ۳ درصد و آب آبیاری در دو سطح آب شیرین و پساب (فاضلاب شهری تصفیه شده). سه ماه پس از کاشت، از زهاب خروجی، خاک و گیاهان نمونه برداری انجام شد و میزان گازوئیل موجود در نمونه ها به روش وزنی اندازه گیری شد. بر اساس غلظت اولیه گازوئیل در خاک، مشارکت عوامل مختلف در حذف گازوئیل تعیین و با یکدیگر مقایسه شد.یافته ها: نتایج نشان داد که گیاه فستوکای بلند گازوئیل موجود در خاک را به میزان حداکثر ۴/۶۲ و حداقل ۹/۴۷ درصد کاهش داد و مقدار کاهش گازوئیل در گیاه پالایی توسط گیاه خلر حداکثر ۰/۶۳ و حداقل ۲/۴۴ درصد به دست آمد. از میان مکانیزم-های حذف گازوئیل کمترین نقش را استخراج گیاهی با مقدار حداقل ۲ درصد و حداکثر ۱۲ درصد و بیشترین نقش را مکانیزم-های تخریب گیاهی-ریزوسفری با مقدار حداقل ۷۱ درصد و حداکثر ۸۴ درصد بر عهده داشتند. کمترین مقدار گازوئیل خارج شده از خاک توسط زهاب ۱۱درصد و بیشترین مقدار آن ۲۱ درصد به دست آمد. تیمارهای دارای غلظت گازوئیل ۳ درصدی، تنها در میزان خروج گازوئیل از طریق زهاب در آزمایش اول گیاه فستوکای بلند و میزان استخراج گیاهی در آزمایش دوم همان گیاه با تیمارهای دارای غلظت گازوئیل ۵/۱ درصد تفاوت معنی دار داشتند، در سایر آزمایش ها تفاوت معنی داری بین دو سطح گازوئیل مشاهده نشد. ارزیابی اثر کیفیت آب آبیاری بر مکانیزم های حذف گازوئیل نشان داد که خروج گازوئیل از طریق زهاب در تیمار گازوئیل ۵/۱ درصد-پساب در آزمایش دوم گیاه فستوکای بلند به طور معنی داری کمتر از سایر تیمارها بود، استخراج گیاهی در آزمایش دوم گیاه خلر در تیمار گازوئیل ۵/۱ درصد-آب شیرین بیشترین مقدار و در تیمار گازوئیل ۳ درصد-پساب کمترین مقدار را داشت. در سایر آزمایش ها تفاوت معنی داری بین دو کیفیت آب آبیاری مشاهده نشد. در مورد مکانیزم تخریب گیاهی و ریزوسفری، فقط تیمار گازوئیل ۵/۱ درصد-آب شیرین-آزمایش اول گیاه فستوکای بلند با سایر تیمارها تفاوت معنی دار داشت.نتیجه گیری: نتایج نشان داد که تغییر فاکتورهایی مانند گونه گیاهی، غلظت گازوئیل و کیفیت آب آبیاری می تواند در حذف گازوئیل اثر معنی دار داشته باشد، اما درجه اثرگذاری هریک از عوامل بسته به میزان گازوئیل، درجه تصفیه آب آبیاری و مقاومت گیاه و میکروراگانیسم های خاک در برابر سمیت گازوئیل، متفاوت است.

آلودگی خاک, پساب, گازوئیل, گیاه پالایی