هادی ویسی - دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

جهان اسلام که سابقه تاریخی تمدن درخشان در چارچوب دولت یکپارچه اسلامی دارد، در دوره معاصر با فروپاشی نظام خلافت و در مواجه با مدرنیته و نظام دولت ­ ­ملت، دچار تجزیه و ملیگرایی شد. در سده اخیر، برخی مصلحان و فعالان سیاسی اسلامی متاثر از آموزه «امت واحده»، اتحاد جهان اسلام را برای بازساخت و نوزایی تمدن اسلامی و مقابله با قدرت های سلطه­گر غربی مطرح کردند. علیرغم برخی اقدامات انجام شده تاکنون هیچ­گونه دستاورد مهمی از اتحاد و همگرایی کشورهای مسلمان مشاهده نشده است. هدف این پژوهش، بررسی ریشه­ها و زمینه­های اصلی واگرایی کشورهای مسلمان و پاسخ به چرایی ناکامی اندیشه وحدت اسلامی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و استفاده از داده­های کتابخانه­ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که ابهام مفهومی جهان اسلام، عدم هم­تکمیلی اقتصادی کشورهای اسلامی، وابستگی به جهان خارج از اسلام، رقابت و تضادهای ایدئولوژیکی درون جهان اسلام و دخالت قدرت های فرامنطقهای و جهانی، باعث غلبه قاطع نیروهای واگرا بر نیروهای همگرا شده است.

جهان اسلام, کشورهای اسلامی, همگرایی, واگرایی, امت واحده