شعبان محمدی - دکترای جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران
احمد رضایی - دانشیار گروه آموزشی جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران
نادر رازقی - دانشیار گروه آموزشی جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران

قومیت گرایی در آذربایجان خود را در دو برهه زمانی نشان داده است: اول در سال ۱۳۲۴ به شکل فرقه دموکرات آذربایجان که کشور را تا مرز تجزیه پیش برد، و دوم در فعالیت­های حزب خلق مسلمان در اوایل انقلاب اسلامی. بررسی علل شکل گیری چنین رخ دادهایی، برای مدیریت صحیح آن­ها و همچنین برای حفظ انسجام اجتماعی و وحدت ملی ضروری است. هدف این مقاله مطالعه عوامل موثر بر گرایش به پان ترکیسم در آذربایجان است. بدین منظور، با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله ای، ۴۰۰ نفر به عنوان نمونه از چهار استان آذزی نشین آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان برای مصاحبه انتخاب شدند. تحلیل رگرسیون داده­ها نشان داد متغیرهای مطالب نامناسب مطبوعات، محرومیت نسبی، رسانه­های خارجی، فعالیت نخبگان قومی، ممنوعیت تدریس زبان ترکی و برخورد با فعالان قومی با متغیر وابسته (پان ترکیسم) رابطه معنادار مستقیمی دارند. توجه صدا وسیما و مطبوعات به حساسیت­های قومی و تولید نکردن برنامه و مطالب توهین آمیز، توجه به مسائل قومی مطرح در قانون اساسی و کاهش محرومیت نسبی می­تواند به کاهش این نوع قومیت گرایی در کشور کمک کند.

آذربایجان, پان ترکیسم, محرومیت نسبی, مسائل قومی, نخبگان ترک