علی اکبر صفدری - کارشناس ارشد شرکت مهندسین مشاور آبخیزگسترشرق
زهرا محمودی - کارشناس شرکت مهندسین مشاور آبخیزگسترشرق
هادی معماریان خلیل آباد - کارشناس ارشد شرکت مهندسین مشاور آبخیزگسترشرق

جلوگیری از حرکت رسوبات بادی در مناطق برداشت یک کار بنیادیست و عملیات اجرایی بایستی بیشتر در منطقه برداشت متمرکز شود. به منظور منشایابی رسوبات بادی دشت مختاران بیرجند از روش گام به گام ارائه شده توسط اختصاصی و همکاران استفاده شد. این کار طی دو مرحله انجام گرفت. ابتدا جهت­یابی قطاع برداشت و سپس مکان­یابی. به منظور جهت­یابی قطاع برداشت دشت مختاران بیرجند ابتدا اطلاعات مربوط به جهت طوفانهای گردوخاک منطقه با تکمیل پرسشنامه از ساکنین محدوده اطراف ارگ بدست آمد. سپس تصاویر ماهواره­ای و عکسهای هوایی مربوط به دو دوره زمانی با یکدیگر مقایسه شد و با استفاده از تصویر ماهواره­ای و بازدیدهای صحرایی مرفولوژی تپه­های ماسه­ای ارگ تعیین گردید. درنهایت با مطالعه رژیم باد و رسم گلبادها، بادهای فرساینده و موثر در تشکیل تپه های ماسه­ای شناسایی شد. پس از مشخص شدن قطاع برداشت(دشت سرهای مشرف به تپه های ماسه­ای)، فاز مکان­یابی نقاط برداشت آغاز گردید. در این مرحله با مطالعه ژئومرفولوژی قطاع برداشت و نمونه برداری از رخساره های این قطاع اقدام به بررسی گرانولومتری، مرفوسکپی و نهایتا کانی شناسی رسوبات تپه های ماسه­ای و قطاع برداشت گردید و ارتباط ژنتیکی عناصر با یکدیگر بررسی شد. در نهایت با بررسیهای بعمل آمده مشخص شد که منشا اصلی رسوبات موجود در ارگ مختاران بیرجند ناشی از وجود تشکیلات زمین شناسی شیست- فیلیت۱، سنگهای کالردملانژ و سایر سازندهای حساس واقع در شرق و جنوب شرق منطقه می باشد که در اثر فرسایش آبی، در بخش های مختلف دشت مختاران رسوب می نماید. در اثر عمل بادهای فرساینده و شدید شرقی و جنوب شرقی در منطقه، این رسوبات دوباره برداشت شده و با طی مسیری در محدوده دق رسوب می نمایند. این رسوبات بارها توسط بادهای منطقه(بادهای شمال شرقی، شمالی، غربی) در داخل ارگ جابجا شده و تشکیل تپه های ماسه­ای از نوع ستاره­ای شکل نموده است. بنابراین با توجه به مطالعات انجام شده و بازدیدهای انجام شده می­توان گفت که رخساره ژئومرفولوژی نهشته های ریزدانه- عمدتا اراضی زراعی واقع در شرق و جنوب شرق منطقه در اولویت اول و طبقه فعال، رخساره منطقه پخش سیلاب(بسترمسیل ها و خشکه رودها) واقع در بخش شرقی ارگ در اولویت دوم و نیمه فعال و رخساره های ژئومرفولوژی شوره­زار و رخساره کویر زرده واقع در محدوده دق در اولویت سوم وکم فعال قرار دارند.

ارگ, تپه های ماسه ای, فرسایش بادی, جهت یابی, قطاع برداشت, مکان یابی, مختاران