جواد عابدی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده علوم انسانی، ایران، سبزوار.
حسن مجیدی - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده الهیات ومعارف اسلامی، ایران، سبزوار.
محمد غفوری فر - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کوثر بجنورد، دانشکده علوم انسانی، ایران، بجنورد.

نقد روانشناسی متون ادبی و آثار هنری برای شناخت شخصیت صاحب اثر، یکی از برجسته­ترین روش­های نقدی است. این نوع از نقد ادبی می­کوشد تا با تبیین جریان باطنی و احوال درونی شاعر، تاثیری که محیط، جامعه و سنن در تکوین این جریان­ها داشته را مطالعه کند. فروید به­عنوان بنیان­گذار روانکاوی توانست با تحلیل روانی مولف از خلال آثارش، قرائت تازه­ای از متون ادبی و آثار هنری ارائه دهد. او بیان داشت روان آدمی ابزارهایی را برای رهایی از فشار روانی و دفاع از خود در اختیار دارد که به آن مکانیسم­های دفاعی گفته می­شود. بررسی چنین مکانیسم­هایی سبب می­شود دلایل برخی رفتارها و گفتارهای به ظاهر عادی، آشکار گردد. اشعار شاعران یکی از انواع ادبی است که بازتاب شخصیت آفریننده اثر در آن نمود می­یابد. ابن­رومی از هجویه­سرایان برجسته عصر عباسی است که زندگی روی خوشی به وی نشان نداد و در وجود خود حقارت­های جسمانی و اجتماعی را احساس می­کرد، در نتیجه هجویات وی عرصه جولان عقده­های روانی او گشت. این پژوهش در تلاش است تا با روش توصیفی­ تحلیلی، با رویکرد نقد روانشناسی به تبیین شخصیت ابن رومی از رهگذر هجویاتش در چارچوب نظریه مکانیسم­های دفاعی فروید بپردازد و تعارض درونی شخصیت او را تبیین و تاثیرات آن بر زندگی و جهان بیرون او را نشان دهد. نتیجه پژوهش نشان می­دهد ابن رومی برای رهایی و یا کاهش فشار روانی ناشی از شکست و ناکامی و کشمکش روانی و عاطفی از مکانیسم­های دفاعی­ چون: همانندسازی با پرخاشگری، جابجاسازی در وصف طبیعت، بازگشت به دوران جوانی، جبران و دلیل تراشی بهره گرفته است.

نقد روانشناسی, فروید, مکانیسم های دفاعی روانی, هجویات ابن رومی