زهرا سلیمی - گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران.
نرگس انصاری - گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

نقد آثار ادبی مبتنی بر نقد کهن الگویی، یکی از انواع نقد روان شناختی است که بر اساس نظریات کارل گوستاو یونگ مطرح شده است. وی فراورده های ناخودآگاه جمعی را نمونه های کهن الگو می داند که در مواردی چون خویشتن، سایه، آنیما، آنیموس و. ظهور می یابد؛ نمود جنبه های روحی و روانی شخصیت های نمایشنامه و جایگاه ناخودآگاه درونی در نمایشنامه الحر الریاحی سبب شد، نوشتار حاضر با هدف تحلیل کهن الگوهای موجود در این اثر مبتنی بر نظریات یونگ و با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی با نگرشی جدید این اثر عاشورایی را مورد مطالعه قرار دهد. کهن الگوی خویشتن، سایه، عنصر مادینه (آنیما) و کاربست رنگ های متفاوت از جمله کهن الگوهای موجود در این نمایشنامه است. تحلیل نمایشنامه الحر الریاحی بر اساس نظریه یونگ یکی از راه های نفوذ و درک عمیق محتوای نمایشنامه است و آگاهی از ناخودآگاه شخصیت های نمایشنامه سبب شناخت اسرار نهفته و مفاهیم عمیق این نوع آثار می شود. از میان کهن الگوهای به کار رفته در این نمایشنامه می توان به خویشتن و سایه اشاره نمود که تقابل دو حالت روانی در این نمایشنامه بیانگر تقابل این دو کهن الگوست. حر ریاحی نمادی از خودآگاهی و بیداری (خویشتن) است و شمر بن ذی الجوشن نمادی از غفلت و تسلیم شدگی (سایه) در برابر نفس است، یعنی تقابل خوبی و بدی یعنی آنچه در تمام جهان مورد توجه مذاهب متعدد بوده است. کهن الگوی رنگ نیز در این نمایشنامه جلوه گر درون شخصیت های نمایشنامه است. بهره گیری از رنگ سیاه برای بیان مفاهیم خاصی چون کدورت و دشمنی به کار گرفته شده است  که کهن الگوی سایه  با آن مکرر درگیر است و رنگ سفید القاگر مفهوم پاکی و معصومیتی است که در  بیان حالات مرتبط با کهن الگوی خویشتن  مشاهده گردیده و در نهایت رنگ سرخ تجلی حیاتی همیشگی و جاودانی وصف ناپذیر است که در خون پاک امام حسین علیه السلام معنا می یابد

کهن الگوها, کارل گوستاویونگ, نمایشنامه, الحر الریاحی