عرفان خصم افکن نظام - پژوهشگر دکتری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.(نویسنده مسئول)erfannezam@yahoo.com
مصطفی کیانی هاشمی - دانشیار، دانشکده معماری، گروه معماری، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.

اشتیاق نوستالژیک برای «گذر از سنت به مدرنیته(تجددطلبی)» و «بازگشت به گذشته ی با اقتدار و پرشکوه(ملی گرایی)»، عصاره ی جهان بینی «شبه رمانتیسم ایرانی» در دوره ی پهلوی اول را تشکیل می دهد. این جهان بینی و فلسفه ی فکری که ادبیات و معماری تنها یکی از عرصه های ظهور آن بود و در حوزه های اجتماعی و سیاسی، در قالب جنبش های روشنفکری محرک ناسیونالیسم یا ملی گرایی ایرانی به عنوان راهی به منظور یکپارچگی و توانمند ساختن ایران در حکومت رضاخان شد و موجب تبدیل ایران به کشوری دارای ثبات و امنیت پایدار شد. یکی از راه های پیاده سازی «نظریه شاهنشاهی رضاخان»، هنر و به ویژه، بهره گیری از معماری بود. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این سوال است که جهان بینی شبه رمانتیسم ایرانی در راستای مشروعیت بخشیدن به اقدامات تجددطلبانه حکومت پهلوی اول، چگونه و با چه شاخص ها و مولفه هایی در معماری بناهای دولتی شهر بندر انزلی تجلی پیدا کرد؟ آیا تصویر ساخته شده توسط حکومت با نظر منورالفکران هم راستا بود؟ لذا پژوهش از نوع کیفی و کاربردی و با استفاده از روش تطبیقی- مقایسه ای از طریق روش مطالعات کتابخانه ای صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد در کنار گفتمان فرهنگی پهلوی در جهت تحقق رویکرد تجددگرایانه اش از طریق معماری در قالب ساخت «بناهای دولتی» با الگوگیری از معماری اروپائی، می بایست ساخت تصاویر ذهنی در شهروندان از طریق همراهی منورالفکران آن دوره در قالب ارایه ی «گزارش ها و سفرنامه ها» را جهت ترغیب شهروندان برای نوگرایی و تجدد را هم باید در نظر بگیریم. تقریبا بعد از فرآیند تجددگرایی دوره پهلوی اول بود که شهر انزلی برای نخستین بار به عنوان «تفرج گاهی» برای تهرانیان درآمد که ترجیح می دادند اوقات فراغت خود را در این شهر بگذرانند تا جایی که همگی آن را «فرنگستان ایران» می نامیدند. با توجه به نتایج تحقیق، شاهد تحقق «عصر رمانتیک شهر بندر انزلی» در دوره پهلوی اول هستیم.

رمانتیسم, شبه رمانتیسم ایرانی, پهلوی اول, تجددگرایی آمرانه, معماری بناهای دولتی, بندرانزلی