حمید صادقی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دانشگاه اصفهان
نزهت احمدی - دانشیار دانشگاه اصفهان
مرتضی دهقان نژاد - دانشیار دانشگاه اصفهان

تاریخ‎نگاری دوره قاجار، تحت تاثیر گفتمان تجدد و منطق درونی آن، یک تجربه تاریخی را پشت سر گذاشت که برآیند آن، ایجاد خط حایلی آشکار میان دو چشم‎انداز تاریخی سنت و مدرن به مثابه دو پارادایم متمایز بود. بر مبنای این تحول گفتمانی، خوانشی دوگانه‎ از مسئله صفویان نیز اتفاق افتاد که محصول اقتضائات گفتمانی و مرزبندی‎های پارادایمیک میان دو کلان‎روایت سنت و تجدد بود. در روایت نخست، تحت تاثیر تجربه‎های زیسته، اقتضائات ایدئولوژیکی و چشم‎اندازهای تاریخی همسو با پارادایم سنت، یاد و خاطره صفویان، با نوعی خرسندی، مباهات و البته به‎مثابه تکیه‎گاهی مشروعیت‎­بخش با لحنی تفاخرآمیز و حماسی روایت شد و در نقطه مقابل، در چشم مورخان منتقد و تجددخواه همسو با گفتمان مدرن، تمام آن خصلت‎ها و معیارها وارونه شده و این بار، از یک چشم‎انداز نو، جایگاه صفویان به موقعیتی خسران‎بار، منحط و ضد تجدد تقلیل یافت. مسئله این پژوهش، تامل در چرایی ظهور و افول صفویان در این دو چشم‎انداز تاریخی است که به روشی تحلیلی و با تکیه بر نقد محتوایی روایت‎های مورخان دوره قاجار انجام خواهد شد. بر این مبنا، این فرضیه قابل طرح است که به تناسب گذار از گفتمان سنت به تجدد و سیطره تدریجی گفتمان مدرن در این دوره، موقعیت صفویان نیز از وضعیتی مشروعیت‎بخش، والا و تفاخرآمیز، به موقعیتی نازل درافتاد و به رکنی مهم در انحطاط‎شناسی مورخان این دوره مبدل شد.

تاریخ‎نگاری, قاجار, صفویان, پارادایم, سنت, مدرن