محبوبه زمانی - دانشجوی دکتری، معماری، گروه هنر و معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
امیر اکبری - استادیار، تاریخ، گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران

در فرهنگ، تمدن و هنر اسلامی تزئین و آرایش بنا جزء لاینفک ساختمان محسوب می شود. حضور بارز آرایه هایی چون خط نگاره ها، نقوش گیاهی و طرح های هندسی، ماهیت فرعی هنر اسلامی را تشکیل می دهد که ریشه در آموزه های دین مبین اسلام دارد و اشاعه دهنده تمدن فاخر اسلام از زمان گذشته تا کنون می باشد. آرایه های گچی از آذین های هنر و معماری اسلامی هستند اما این هنر دربردارنده مفاهیم و مضامین اسلامی و اعتقادات معمار مسلمان می باشد و علاوه بر زیبایی، جهت انتقال پیام های معناگرایانه کاربرد داشته اند. این موضوع در تمامی بناهای سنتی ایران صدق می کند اما کاروانسراها به دلیل پذیرش مسافران تمدن های دیگر، نمادی برای شناسایی فرهنگ و تمدن ایران بوده اند و تزئینات اهمیت فراوان پیدا می نموده است. رباط شرف یکی از کاروانسراهای تاریخی ارزشمند دوران سلجوقی می باشد که از لحاظ معماری و تزئینات به عنوان میراثی گرانبها از تاریخ تمدن اسلام شناخته شده است. از این رو هدف از پژوهش حاضر مطالعه و شناسایی تزیینات بنای رباط شرف است و در پی پاسخ به این سوال است، که آرایه های تزئینات اسلیمی گچی بنای رباط شرف کدام اند؟ و کارکردهای معناگرایانه این تزئینات چگونه تبیین می شود؟. بنابراین با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی به پژوهش در این رابطه پرداخته شد و جمع آوری داده ها با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی صورت گرفت. نتایج حاکی از آن است که تزئینات در دو دسته نقوش هندسی و اسلیمی و آرایه های گچی هم چون خط نگاره ها و کتیبه ها از مضامین و مفاهیم دین مبین اسلام سرچشمه گرفته است و تزئینات در این بنا بیانگر اعتقادات معماران مسلمان و جامعه آن دوران به اسلامی می باشد.

آرایه های گچی, تزئینات, دوران سلجوقی, رباط شرف