امیرحسین نوروزی نیک - کارشناسی ارشد مکانیک سنگ دانشگاه صنعتی شاهرود
احمد رمضان زاده - دانشیار دانشکده ی مهندسی معدن، نفت و ژئوفیزیک دانشگاه صنعتی شاهرود

با توجه به نیاز روزافزون به نفت و گاز و به تبع آن تولید حجم بالایی از پسماند در مرحله ی حفاری و اکتشاف این صنعت، مدیریت پسماند به جهت کنترل مضرات ناشی از این صنعت، بسیار حائزاهمیت است. مدیریت صحیح پسماند با به حداقل رساندن میزان ضایعات یا به بیانی دیگر جلوگیری از تولید آلودگی آغاز می شود. پیشگیری از تولید آلودگی به شیوه های عملیاتی می گویند که منجر به حذف، تغییر یا کاهش حجم پسماند جهت تخلیه به زمین، هوا و یا آب می شود. مدیریت پسماند با مراحلی از جمله استفاده ی مجدد، بازیافت، پاک سازی و در نهایت دفع طی می شود. ملاحظات ژئومکانیکی در مدیریت پسماند در دو مرحله نقش بسیار پررنگی دارد، اولین کاربرد آن در به حداقل رساندن پسماند تولیدی با استفاده از حفاری جهت دار و کاربرد دیگر آن در دفع پسماندها با روش تزریق در لایه های زیرزمینی۱ یا تزریق مجدد کنده های حفاری۲ است. در حفاری جهت دار داشتن اطلاعات ژئومکانیکی منطقه کمک بسزایی در به دست آوردن آزیموت و جهت بهینه ی حفاری می کند. یکی از روش های دفع ایمن از منظر زیست محیطی، تزریق پسماندها در لایه های زیرزمینی است، این روش به شرط اجرای صحیح، یکی از روش های اقتصادی و ایمن دفع پسماند قلمداد می شود. در این روش دفع، مطالعات ژئومکانیکی از جمله تنش منطقه، گسل های موجود، جنس، ضخامت و موقعیت لایه های زیرزمینی انجام می شود که علاوه بر تشخیص جهت پیشروی و حجم شکاف های ایجاد شده، قابلیت اجرا یا عدم اجرای این روش را نیز مشخص می کند. عوامل دیگر تاثیرگذار بر این روش شامل نحوه ی تزریق (فضای حلقوی یا چاه تزریقی)، طراحی دوغاب تزریق در حالت ایستا و دینامیک، خصوصیات منطقه ی تزریق، سازند موردنظر، عمق تزریق، فشار شکستگی و نحوه ی کنترل گسترش شکست است. در این تحقیق به بررسی هر کدام از این عوامل و تاثیر تغییرات رئولوژی مایع تزریقی از جمله ویسکوزیته، غلظت جامدات و میزان تزریق پرداخته شده است و در آخر نتایج اجرایی شدن این روش در میدان نفتی آزادگان شمالی که در یکی از برترین تالاب های جهان به نام هورالعظیم واقع شده، بیان می شود.

مدیریت پسماند, به حداقل رساندن میزان ضایعات حفاری, حفاری جهت دار, دفع پسماند, تزریق مجدد کنده های حفاری, دوغاب پسماند, ملاحظات ژئومکانیکی در مدیریت پسماند, کنترل گسترش شکست